Debyutidan atigi 24 soat o‘tib, «Hyperliquid» (birja) ning aksiyalar uchun muddatsiz fyucherslari qariyb 100 million dollar savdo hajmini ko‘rsatdi. Biroq, muvaffaqiyatga qaramay, ochiq pozitsiyalar hajmi 66 million dollarda cheklangan bo‘ldi.
Ushbu ishga tushirish kripto va DeFi hamjamiyatlarida qizg‘in bahs uyg‘otdi. Ko‘plar buni blokcheyn ustidagi aksiyalar muddatsiz fyucherslari bozori uchun nodir imkoniyat deb bilmoqda. Boshqalar esa, u zaif taxminlarga tayangan holda tuzilgan, yuqori xavfli tajriba xolosmi, deb so‘ramoqda.
Yangi imkoniyat: 24 soat, 7 kunlik likvidlik va nol kunlik optsionlarning rivojlanishi
«Hyperliquid» (birja) ning aksiyalar uchun muddatsiz fyucherslari mahsulotining kuchli starti investorlar hamjamiyatida bahslarni kuchaytirdi. Bu vositaning asosiy farqi shundaki, u an’anaviy aksiyalar bozorini 24 soat, 7 kun ishlaydigan, to‘liq blokcheyn ustidagi savdo muhitiga aylantira oladi.
An’anaviy fond birjalari kuniga faqat bir necha soat ishlaydi. Blokcheyn ustidagi aksiyalar derivativlari esa uzluksiz, chegarasiz va oshkora savdoni ta’minlaydi. Bu yondashuv markazlashmagan moliya — DeFi tamoyillariga mos keladi: ochiq va ruxsatsiz bozorlar.
Tahlilchilarga ko‘ra, aksiyalar uchun muddatsiz fyucherslar an’anaviy fond fyucherslarini almashtirish uchun emas. Ular ayniqsa «nol kunlik optsionlar» — 0DTE (muddati ayni kun tugaydigan qisqa muddatli optsionlar) segmentini siljitishi mumkin. «Kirbyongeo» buni «X ijtimoiy tarmog’i»dagi izohida shunday tushuntirdi: aksiyalar muddatsiz shartnomalari “fond fyucherslarini emas, aynan nol kunlik optsionlarni almashtiradi”.
Bu o‘zgarish zamonaviy bozorlarning kredit yelkasi (leverage) ga bo‘lgan kuchli talabiga mos keladi. Xose Mariya Masedo ta’kidlaganidek, «Robinhood» (brokerlik platformasi) yiliga qariyb 1 milliard dollar, ya’ni umumiy daromadining taxminan 25 foizini, faqat optsionlar savdosidan oladi. Bu — yelka bilan savdoga katta ehtiyoj borligini ko‘rsatadi. Aksiyalar uchun muddatsiz fyucherslar shu ehtiyojni blokcheyn ustida qondirishi, soddaroq va markazlashmagan muqobil bo‘lishi mumkin.
Sohadagi ayrim kuzatuvchilar hatto bu vosita kriptodagi muddatsiz shartnomalar yoki steyblkoinlar miqyosiga tenglashishi mumkin, deb hisoblaydi. Rayan Uotkins bashoraticha, jahon miqyosidagi aksiyalar muddatsiz fyucherslari yaqin 12–18 oyda kriptoda eng katta o‘sish imkoniyatini berishi, hatto steyblkoinlardan ham oldinga o‘tishi mumkin. Shu fikrni quvvatlab, Dilan G. Beyn umumiy manzilli bozor — Total Addressable Market (TAM) hajmi ommaviy qabul boshlanganidan so‘ng “steyblkoinlardan ham kattalashishi” mumkinligini aytadi.
Xatarlar va haqiqatlar: qonunchilikdagi bo‘shliqlar va bozor chuqurligi
Hayajonga qaramay, ehtiyot bo‘lishga chaqirayotgan taniqli ovozlar ham bor. «DCinvestor» muddatsiz shartnomalarni o‘z tabiatiga ko‘ra og‘ishli deb tanqid qildi. Uning aytishicha, birjalar ko‘pincha treyderlarning majburiy yopilish (likvidatsiya) nuqtalarini ko‘ra oladi. Bu esa likvidlik past sharoitlarda “likvidatsiya ovlari”ga olib kelishi mumkin. Bunday holatlar likvidligi sayoz va o‘zgaruvchanligi yuqori bo‘lgan, erta bosqichdagi blokcheyn-aksiyalar bozorlarida yanada og‘irlashadi.
“Muddatsiz shartnomalar amalda noteng o‘yin. Hatto ular ataylab buzilmagan bo‘lsa ham, qoidalar deyarli kafolatlaydi: agar xavfni va portfelingizni nihoyatda qat’iy boshqarmasangiz, oxir-oqibat yutqazasiz, hatto qattiq yutqazasiz,” — deb u «X ijtimoiy tarmog’i»da yozdi.
Bundan tashqari, aksiyalar kriptovalyutalardan tubdan farq qiladi. Aksiyalar dividendlar, aksiyadorlik huquqlari va huquqiy himoyani beradi. Bularning hech biri markazlashmagan derivativlarga to‘liq ko‘chmaydi. Bir tahlilchi «X ijtimoiy tarmog’i»dagi ogohlantirishida aksiyalarni ularning yuridik asosidan ajratish uzoq muddatli investitsiya manfaatlariga zid kelishi mumkinligini aytadi. Sem esa hozirgi qabul qilinish haqidagi kutishlar “haqiqatdan ancha yuqori” ekanini uqtiradi.
“Aksiyalar uchun muddatsiz fyucherslar «Hyperliquid» (birja) uchun burilish nuqtasi bo‘lishi mumkin. Ammo qabul qilish yo‘li noaniq, bugungi kutishlar esa haqiqatdan ancha yuqori,” — deya Sem qayd etdi.
Amaliy jihatdan asosiy vazifa — oshkora xavf boshqaruvi tizimlarini, likvidatsiyadan himoyani va tartibga soluvchilar talablariga moslikni barpo etishdir. An’anaviy birjalardagi “circuit breaker” — ya’ni savdoni vaqtincha to‘xtatish mexanizmlariga o‘xshash kafolatlarsiz, blokcheyn ustidagi aksiyalar muddatsiz fyucherslari tezda shubha uyg‘otishi va butun dunyo tartibga soluvchi idoralaridan qat’iyroq nazoratga duch kelishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, blokcheyn ustidagi aksiyalar uchun muddatsiz fyucherslar — an’anaviy moliya bilan markazlashmagan savdoni bog‘laydigan strategik yangilik. Joziba yaqqol: 24/7 likvidlik, yelka bilan savdoga katta talab, global miqyosda kirish imkoniyati. Biroq, muvaffaqiyat avvalo murakkab masalalarni hal qilishga bog‘liq: likvidlik, oshkoralik, moslik va investorni himoya qilish. Bozor barqarorligi, investitsiyalar barqarorligi, kelajak barqarorligi. Faoliyat nafaqat yangiliklar, balki mas’uliyat bilan belgilanadi. Kriptosohada vaqt — bu nafaqat pul, balki ishonch.
