«Bitkoin», kriptovalyutalar orasida birinchi bo’lib paydo bo’lgan va uzoq vaqtdan beri markazsizlashtirilganligi, xavfsizligi va o’zgarmasligi bilan maqtalgan. Biroq, xavfsizlik bo’yicha mutaxassis Jastin Dreykning yaqinda o’tkazgan tahlili «Bitkoin»ning xavfsizlik modeli barqarorligiga jiddiy xavotirlar keltirib chiqardi. U buni «vaqt bombasi» deb ta’riflagan.
Dreyk «Bitkoin»ning Ish isboti (PoW) mexanizmida jiddiy nuqson borligini ta’kidladi. Agar bu muammo hal qilinmasa, butun kriptovalyuta ekotizimini xavf ostiga qo’yishi mumkin.
Nega bitkoin xavfsizligi “vaqt bombasi” hisoblanadi?
Dreykning fikri «Bitkoin» tranzaksiya to’lovlarining keskin pasayishi atrofida aylanadi. Hozirda ular kuniga 10 BTCdan kam bo’lib, 13 yillik eng past darajaga tushib ketgan.
U tushuntirdi, tranzaksiya to’lovlari maynerlar daromadining atigi 1%ini tashkil qiladi. Qolgan 99% blok mukofotlaridan keladi, ya’ni tarmoq xavfsizligini ta’minlash uchun maynerlarni rag’batlantirish maqsadida yaratilgan yangi bitkoinlar.
Biroq, bu blok mukofotlari har to’rt yilda bir marta, «Bitkoin» yarimlashuvi deb ataladigan voqea natijasida yarmiga qisqaradi. 2024 yil aprel oyida blok mukofoti 3.125 BTCga tushdi. Bu tendensiya davom etadi va «Bitkoin»ning umumiy miqdori 21 million tangaga yetguncha davom etadi.
Tarixan, «Bitkoin» hamjamiyati blok mukofotlari kamaygani sari tranzaksiya to’lovlari oshadi deb ishonardi. Bu maynerlarni tarmoq xavfsizligini saqlashga undaydi. Ammo ma’lumotlar aksini ko’rsatmoqda. So’nggi o’n yillikda tranzaksiya to’lovlari blok mukofotlaridan ham tezroq pasaygan.
Masalan, 2016 yil mart oyida tranzaksiya to’lovlari 25 BTC uchun blok mukofotining 1%ini tashkil qilgan. 2025 yil aprel oyiga kelib, blok mukofoti 3.125 BTCga tushgan bo’lsa ham, to’lovlar hali ham 1%ni tashkil qilmoqda. To’lov daromadlarining bu doimiy pasayishi «Bitkoin»ning xavfsizlik byudjetini qisqartirmoqda. Bu maynerlarni rag’batlantirish uchun ajratilgan mablag’. Natijada, tarmoq hujumlarga nisbatan tobora zaiflashmoqda.
«Tasavvur qiling, bugungi kunda to’lovlar maynerlar daromadining yagona manbai bo’lsa:
→ daromad 100 marta kamayadi
→ hisoblash infratuzilmasi 100 marta kamayadi
→ bugungi infratuzilmaning 1%i (1 katta ferma) «Bitkoin»ga 51% hujum qilishi mumkin
Bu bizning yo’limiz. 21 million cheklovi xavfsizlikni buzadi, bu o’z-o’zini yo’q qilishdir. Endi aniq bo’lishi kerakki, Satoshi xato qilgan.» – Jastin Dreyk aytdi.
Tranzaksiya foydasini oshirish va to’lovlarni ko’paytirish bo’yicha harakatlar muvaffaqiyatsiz bo’ldi. «Lightning Network», «Liquid», «Stacks» va «Ordinals» kabi tashabbuslar faqat vaqtinchalik to’lovlarning oshishiga olib keldi, keyin esa pasayish kuzatildi.
Natijada, «Bitkoin»ning xavfsizligi hali ham asosan blok mukofotlariga bog’liq. Bu cheklangan resurs bo’lib, hozirgi modelda oxir-oqibat yo’q bo’lib ketadi.
Hamma ham Dreykning bahosiga qo’shilmaydi. «Category Labs» tadqiqotchisi Kushal Babel tranzaksiya to’lovlarini BTCda emas, balki AQSh dollarida o’lchash kerakligini ta’kidladi. Bu ularning haqiqiy tendensiyasini tushunishga yordam beradi.
«To’lovlarni BTCda belgilab, ularning tarixiy minimumda ekanligini aytish noto’g’ri. Xavfsizlik uchun muhim narsa to’lovlarning dollar qiymatida bo’lishidir. BTC/USD narxini hisobga olishimiz kerak. Bu boshqa hikoyani aytib berishi mumkin.» – Kushal Babel aytdi.
Satoshi xato qildimi?
Dreyk xavfsizlik inqirozini oldini olish uchun ikki potentsial yechimni taklif qildi. Ammo, ikkalasi ham «Bitkoin» hamjamiyatida juda bahsli.
Birinchisi, 21 million BTC cheklovini olib tashlab, doimiy blok mukofotlarini joriy etishdir. Bu «Bitkoin»ning raqamli aktiv sifatidagi kamyoblik asosiy tamoyilini buzadi. Ikkinchi variant – Ish isbotidan (PoW) voz kechib, 2022 yilda «Efirium» qabul qilganidek, Ulush isboti (PoS) konsensus mexanizmiga o’tishdir. PoS hisoblash quvvatidan ko’ra, validatorlar tangalarni qo’yishiga tayanadi. Bu energiya tejamkorroq va barqaror xavfsizlik modelini taklif qilishi mumkin.
Biroq, bu g’oyalar ko’plab «Bitkoin» tarafdorlari uchun madaniy jihatdan qabul qilinmaydi. Ular kamyoblik va markazsizlashtirishning asosiy tamoyillariga qarshi chiqadi.
«Auditless» strategiya tahlilchisi Lukasinho, Satoshi xato qilmagan deb hisoblaydi. Unga ko’ra, «Bitkoin» Satoshining asl g’oyasidan uzoqlashib, tranzaksiya faoliyatini oshirish uchun yetarli darajada foyda keltirmaydigan qiymat saqlovchiga aylangan.
«Satoshi xato qilmagan va 21 million noto’g’ri emas. Kichik blokchilar xato qilishdi. Satoshining g’oyasi BTCni raqamli naqd pulga aylantirish edi, tez-tez ishlatiladigan va tranzaksiya to’lovlarini keltiradigan. U uyqudagi toshga aylanmasligi kerak edi.» – Lukasinho aytdi.
Satoshining ehtimol kutmagan yana bir omili bor: kvant hujumlari.
Dreykning 51% hujumi kabi hujumlar imkonsizdek tuyulishi mumkin, chunki bu katta xarajat va muvofiqlashtirishni talab qiladi. Shunga qaramay, mutaxassislar yaqinda kvant hisoblashning tahdidi haqida ogohlantirishlarini kuchaytirdilar. Bu «Bitkoin»ning kriptografiyasini buzishi mumkin, bu esa mustahkam va kelajakda xavfsiz bo’lgan xavfsizlik modelini ishlab chiqish zaruratini oshiradi.
Diskleymer
Trust Project qoidalariga ko‘ra, BeInCrypto faqat xolis va haqqoniy ma’lumotlarni taqdim etishga intiladi. Ushbu yangilik maqolasining maqsadi voqeani aniq va o‘z vaqtida yoritishdir. Shunga qaramay, BeInCrypto o‘quvchilarga ushbu kontent asosida moliyaviy qaror qabul qilishdan oldin ma’lumotni mustaqil ravishda tekshirishni va mutaxassis bilan maslahatlashishni tavsiya qiladi. Shuningdek, Shartlar va qoidalar, Maxfiylik siyosati va Diskleymerlar yangilandi.
