«The New York Times» kabi yetakchi ommaviy axborot vositalari sun’iy intellekt gigantlari bilan tobora ko’proq litsenziya shartnomalarini imzolamoqda. Bunday kelishuvlar gazetalarga o’z intellektual mulkini himoya qilish va qo’shimcha daromad manbai yaratish imkonini beradi.
Ayni paytda, «OpenAI» va «Amazon» kabi kompaniyalar o’z modellarini aniq ma’lumotlar asosida o’qitishi va mualliflik huquqini buzish bo’yicha sud jarayonlaridan qochishi mumkin. Biroq, «IoTeX Network», «O.XYZ» va «AR.IO» tashkilotlaridan mutaxassislar «BeInCrypto»ga mavjud markazlashmagan alternativalar kontent yaratuvchilari uchun yanada shaffof va adolatli natijalarga erishishi mumkinligini aytishdi.
The New York Times gazetasining yangi AI (sun’iy intellekt) strategiyasi
Bu oy boshida «The New York Times» «Amazon» bilan shartnoma imzoladi. Bu shartnoma «Amazon»ga gazetaning tahririy kontentidan texnologiya kompaniyasining sun’iy intellekt (AI) modellarini o’qitish uchun foydalanishga ruxsat beradi.
«The New York Times» va «Amazon» o’rtasidagi litsenziya shartnomasi texnologiya kompaniyasiga gazeta va uning boshqa nashrlaridan maqolalar foydalanishga imkon beradi. Biroq, gazetaning bu kelishuv haqidagi ommaviy e’lonida moliyaviy shartlar oshkor qilinmadi.
Bu qaror «The New York Times» uchun strategiyaning jamoatchilik oldida o’zgarishini anglatadi. Avvalroq, gazeta katta til modellarining (LLM) o’z kontentidan ruxsatsiz foydalanishiga qarshi edi.
2024 yil yanvar oyida, gazeta «OpenAI» va «Microsoft»ni mualliflik huquqini buzish bo’yicha sudga berdi. «The New York Times» bu kompaniyalar mualliflik huquqi bilan himoyalangan maqolalardan ruxsatsiz va to’lovsiz o’z LLMlarini o’qitishda foydalanganini da’vo qildi. Bu sud jarayoni hali ham davom etmoqda va natijaga yetmagan.
«The New York Times» texnologik kompaniyani o’z intellektual mulkidan adolatsiz foydalanish uchun sudga bergan birinchi ommaviy axborot vositasi emas.
«So’nggi yillarda ko’plab yirik texnologik loyihalar ko’plab huquqiy muammolar va jarimalarga duch kelmoqda. Masalan, «Google» so’nggi o’n yillikda Yevropa Ittifoqidan noto’g’ri ma’lumot amaliyotlari tufayli 8 milliard yevrodan ortiq jarimaga tortildi», – dedi «O.XYZ» kompaniyasining bosh direktori Ahmad Shadid «BeInCrypto»ga.
Yetakchi til modellarini yaratuvchilar aniq ma’lumotlarga kengroq kirish imkoniyatiga ega bo’lishlari kerak bo’lganligi sababli, bunday kelishuvlar tobora keng tarqalmoqda.
Litsenziya kelishuvlarining o’sishi
Litsenziya shartnomalari ommalashib bormoqda. O’tgan yili, Sem Altman boshchiligidagi «OpenAI» Yevropa ko’p millatli media kompaniyasi «Axel Springer SE» bilan shartnoma imzoladi. Bu kelishuv yaqinda «The New York Times» va «Amazon» o’rtasida tuzilgan shartnomaga o’xshash edi.
Bu kelishuv «OpenAI»ga «Axel Springer»ga tegishli bo’lgan «Politico», «Business Insider» va «Morning Brew» kabi xalqaro nashrlardan maqolalar foydalanishga imkon beradi.
Altman keyinchalik «Financial Times», «Vogue» va «The New Yorker», «Cosmopolitan» va «Le Monde» kabi nashrlarning ota kompaniyalari bilan shunga o’xshash kelishuvlar imzoladi. «OpenAI» bu kelishuvlar doirasida barcha tegishli ma’lumotlarni asl maqolalarga bog’lashga rozi bo’ldi.
Yirik texnologik kompaniyalar intellektual mulk huquqlarini buzish va mualliflik huquqini buzish bo’yicha tobora ko’proq bosimga duch kelayotgan bir paytda, bu holatlar barcha tomonlar uchun foydali bo’ladi.
««The New York Times» tomonidan berilgan da’vo kabi sud jarayonlaridan so’ng, sun’iy intellekt kompaniyalari o’z modellarini nimaga o’qitayotganiga nisbatan ehtiyotkor bo’lishmoqda. Litsenziya shartnomalari xotirjamlikni ta’minlaydi va nashriyotchilar uchun arxivlangan kontentni barqaror daromadga aylantirish imkoniyatini beradi. Shu bilan birga, sun’iy intellekt kompaniyalari ishonchli manbalarga eksklyuziv kirishdan foyda ko’radi, bu esa ularning modellarining sifatini yaxshilashga yordam beradi», – deya tushuntirdi «IoTeX Network» mahsulot bo’limi rahbari Aaron Basi.
Lekin, shaffoflikni oshirish bilan bir xil natijalarga erishishning yaxshiroq yo’li bormi?
Markazsizlashtirish sun’iy intellekt bitimlariga shaffoflik olib kelishi mumkinmi?
Sun’iy intellekt bilan ishlashda ishonchli ma’lumotlarga kirishni kengaytirish va uning yaratuvchilarini adolatli kompensatsiya qilish zarurati tobora dolzarb bo’lib bormoqda. Litsenziya shartnomalari bu maqsadga erishishning bir yo’lini taklif etadi.
«Bu kelishuvlar strategik jihatdan katta ahamiyatga ega. Ular sun’iy intellekt tomonidan yaratilgan javoblar yoki xulosalarda ko’proq ko’rinishni o’z ichiga olishi mumkin. Shuningdek, kontent qanday foydalanilayotganini yoki qanday o’zaro ta’sir qilayotganini ko’rsatadigan tahlillarga kirish imkoniyati ham mavjud», – dedi Basi.
Bu, shuningdek, katta til modellaridan foydalanganda noto’g’ri ma’lumotlarning oldini olishda katta yordam beradi.
«Tasdiqlanmagan, shaffof ma’lumotlarsiz sun’iy intellektni o’qitish ko’r-ko’rona uchish bilan barobar. Agar nima kirganini kuzatolmasak, nima chiqayotganiga ishonolmaymiz. Bu uzoq muddatli e’tibordan mahrum bo’lgan mo’rt sun’iy intellekt modellar tomonidan yaratilgan jim xatolarga olib keladi», – dedi «AR.IO» asoschisi Fil Mataras «BeInCrypto»ga.
Biroq, bu litsenziya shartnomalari ko’pincha xususiy bo’lib, kichik kontent yaratuvchilariga shunga o’xshash kelishuvlarni ta’minlash yoki adolatsiz foydalanish holatlaridan himoya qilishni qiyinlashtiradi. Markazsizlashtirish bu yerda teng sharoit yaratish imkoniyatiga ega.
«Yopiq modellar qisqa muddatli poygalarda g’olib chiqadi. Markazlashmagan modellar esa marafonda g’olib bo’ladi. Ishonch shaffoflik va tekshirish imkoniyati bilan birga hukmronlik qiladi», – deya qo’shimcha qildi Mataras.
Web3 bir qator turli vositalarni taklif etadi, ular bunday natijaga erishishi mumkin.
Markazlashmagan tarmoqlarda kontentni tokenlashtirish
Markazlashmagan texnologiyalar barcha ijodkorlar uchun o’z kontentlarini litsenziyalashda yanada demokratik va shaffof tizim yaratishi mumkin. Bu, ayniqsa, an’anaviy shaxsiy kelishuvlarda ko’pincha e’tibordan chetda qoladiganlar uchun foydalidir.
«Yopiq eshiklar ortida individual litsenziya kelishuvlarini tuzish o’rniga, ijodkorlar o’z kontentlarini markazlashmagan tarmoqqa yuklashlari mumkin. Aqlli shartnomalar shartlarni bajaradi va to’lovlarni avtomatik ravishda amalga oshiradi. Bu mustaqil ijodkorlar yoki kichik tashkilotlar uchun ishtirok etishni osonlashtiradi. Shuningdek, ma’lumotlardan kim va qanday foydalanayotganligi haqida ko’proq shaffoflik yaratadi», – deb tushuntirdi Basi.
Tokenizatsiya ham ijodkorlarga o’z kontentlarining sun’iy intellekt modellari tomonidan faol foydalanilishini kuzatish imkoniyatini beradi.
«Kontentni tokenizatsiya qilish nashriyotlarga ko’proq nazorat va yaxshiroq kuzatish imkonini berishi mumkin. Masalan, ular kirish yoki foydalanish qoidalarini belgilashlari va aqlli shartnomalar orqali avtomatik ravishda to’lov olishlari mumkin. Hali erta bosqichda, lekin raqamli birinchi media kompaniyalari uchun bu turdagi tizim daromad olishning yangi usullarini taklif qilishi mumkin, nazoratni yo’qotmasdan», – deya qo’shimcha qildi Basi.
Boshqa blokcheyn asosidagi yechimlar ushbu markazlashmagan variantlarni yanada mustahkamlash uchun buzilmas yozuvlarni ta’minlashi mumkin.
Blokcheyn asosidagi tizimlar orqali intellektual mulkni himoya qilish
Haqiqatan ham adolatli raqamli ekotizimning yana bir muhim jihati – bu haqiqiylikni ta’minlash, foydalanishni kuzatish va intellektual mulkni himoya qilishdir. Bu yerda blokcheyn asosidagi kelib chiqish tizimlari kuchli yechim sifatida paydo bo’ladi.
Blokcheyn asosidagi kelib chiqish tizimlari raqamli kontentning tarixini va kelib chiqishini aniq qayd etish uchun mo’ljallangan. Ular blokcheynning asosiy xususiyatlaridan foydalanadi – uning izlanishi, shaffofligi va o’zgarmasligi – ishonchli va buzilmas yozuvlar yaratish uchun.
Kontentning hayotiy tsiklidagi har bir muhim voqea, uning yaratilishidan tortib, har qanday o’zgarishlar yoki o’tkazmalargacha, tarqatilgan kitobda qayd etilishi mumkin, bu uning tarixining buzilmas yozuvini yaratadi.
«Kelib chiqish tizimlari texnologiya sohasida juda foydali bo’ldi. Ma’lumotlar to’plamining foydalanilishi yoki o’tkazilishi tarixini aniq tasvirlash zarurati mavjud. Bu dastlabki egasini, kimga sotilganini, qanday sotilganini, qachon va hozirgi egasini aniqlashga yordam beradi. Blokcheyn tizimlari allaqachon doimiy saqlash mexanizmlariga ega – ular ma’lumotlar egaligi masalasida qat’iylikni ta’minlaydi», – dedi Shadid «BeInCrypto»ga.
Ushbu ishonchli tarix asosida, suv belgilash vositalari kelib chiqish tizimlarini to’ldiradi va raqamli kontentga yashirin, aniqlanadigan ma’lumotlarni to’g’ridan-to’g’ri joylashtiradi.
«Suv belgilash vositalari mualliflik huquqini buzish, ma’lumotlar o’g’irlanishi va egalikning noto’g’ri da’volarini oldini olishda muhim rol o’ynaydi. Bu texnikalar ma’lumotlar o’g’rilari va xakerlar uchun qiyinchiliklarni oshiradi va ma’lumotlar yaxlitligi, adolat va axloqni ta’minlaydi», – deya qo’shimcha qildi Shadid.
Markazlashmaganlik tamoyillari kontentni jamoaviy boshqarish va boshqaruvga ham kengaytirilishi mumkin.
Media DAOs: Kontent litsenziyalashda ijodkorlarni qo’llab-quvvatlash
Yirik media tashkilotlarining rahbariyati yoki individual ijodkorlar o’rniga, markazlashmagan avtonom tashkilotlar (DAO) jurnalistlar kabi ijodkorlar jamoalariga qaror qabul qilishda birgalikda ishtirok etish imkoniyatini berishi mumkin.
«Ijodkorlar guruhi o’z ishlarini birlashtirib, DAO orqali litsenziyalash, to’lovlar va boshqaruvni boshqarishi mumkin. Bu yondashuv yirik sun’iy intellekt firmalari bilan ishlashda mustaqil ovozlar uchun imkoniyat yaratadi. Shuningdek, adolatli shartlarni muzokara qilishni osonlashtiradi va qarorlar birgalikda qabul qilinishini ta’minlaydi. Bu raqamli davr uchun mo’ljallangan kasaba uyushmasiga o’xshaydi», – deb tushuntirdi Basi.
Shaffoflikka qaratilgan e’tiborga qaramay, sun’iy intellekt modellari va ma’lumot manbalari o’rtasidagi litsenziya kelishuvlari hali ham dastlabki bosqichda. Bu muhim savolni tug’diradi: ochiq manbali modellar sun’iy intellekt kompaniyalari eksklyuziv ma’lumot kelishuvlarini ta’minlaganida orqada qoladimi?
Licenziya kelishuvlari va markazsizlashtirish: qaysi yo’l muvaffaqiyatga erishadi?
LLMlarning kontentdan ruxsatsiz va noaniq foydalanishi dastlab asl ijodkorlar orasida katta norozilikni keltirib chiqardi. Litsenziya kelishuvlari endi vaziyatni yaxshiladi.
Biroq, to’liq shaffoflik hali ko’rinmayapti. «The New York Times» va «Amazon» o’rtasidagi kelishuv kabi bitimlar, odamlar ma’lumotlarini qayerdan olishlarini bilishni istaganlar va ijodkorlar o’z kontentlaridan qanday foydalanilayotganini tushunishni istaganlar uchun yetarli bo’lmaydi.
«Yopiq modellar qisqa muddatli poygalarda g’alaba qozonadi. Markazlashmagan modellar esa marafonda g’alaba qozonadi. Ishonch shaffoflik va tekshirish bilan birga hukmronlik qiladi», – dedi Mataras.
Basi rozi bo’lib, qo’shimcha qildi:
«Ochiqlik katta ustunlikdir. Odamlar foydalanayotgan vositalarining qanday ishlashini tushunishni xohlashadi, ayniqsa sog’liqni saqlash yoki ta’lim kabi sezgir sohalarda. Ochiq manbali loyihalar tezda moslasha oladi, jamoatchilikdan yordam oladi va ochiqlik orqali ishonchni mustahkamlaydi. Uzoq muddatda, bu ishonch bir nechta eksklyuziv ma’lumotlar to’plamlariga kirishdan ko’ra muhimroq bo’lishi mumkin.»
Garchi litsenziya kelishuvlari yaxshi boshlanish nuqtasi bo’lsa-da, kontent yaratuvchilari va Sunʼiy intellektning ochiqligi uchun haqiqiy o’zgarishlar markazlashmagan va ochiq manbali yondashuvlardan kelib chiqishi mumkin.
Diskleymer
Trust Project qoidalariga ko‘ra, BeInCrypto faqat xolis va haqqoniy ma’lumotlarni taqdim etishga intiladi. Ushbu yangilik maqolasining maqsadi voqeani aniq va o‘z vaqtida yoritishdir. Shunga qaramay, BeInCrypto o‘quvchilarga ushbu kontent asosida moliyaviy qaror qabul qilishdan oldin ma’lumotni mustaqil ravishda tekshirishni va mutaxassis bilan maslahatlashishni tavsiya qiladi. Shuningdek, Shartlar va qoidalar, Maxfiylik siyosati va Diskleymerlar yangilandi.
