«Aave» (AAVE), yetakchi markazlashmagan likvidlik protokoli, markazlashmagan moliya (DeFi) ekotizimida muhim o‘rin egallab, DeFi kredit bozorining taxminan yarmiga egalik qilmoqda.
Biroq, 2025-yilda kripto bozori umumiy buqa bozorida yuksalishda davom etar ekan, «Aave» ichida bir qancha xavotirlar paydo bo‘lmoqda. Bu xavotirlar umumiy bozorga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Aave’ning DeFi ustunligi va bozor nazorati ortidagi xavflar
«DefiLama» ma’lumotlariga ko‘ra, «Aave»ning umumiy qiymati (TVL) 36,73 milliard dollarni tashkil etadi. Bu umumiy 75,98 milliard dollarlik TVLning deyarli 50 foizini tashkil etadi. Bundan tashqari, protokolning TVLi o‘tgan hafta 40 milliard dollarga yetib, tarixiy maksimumga erishdi.
Bu ustun mavqe «Aave»ni markazlashmagan kredit tizimlarining «tayanchi»ga aylantiradi. Foydalanuvchilar vositachilarsiz aktivlarni qarzga olish va berish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Shunga qaramay, bu markaziy rol «Aave»da muammolar yuzaga kelsa, butun bozorga ta’sir qilishi mumkinligini anglatadi.
Lekin nima noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin? Bir muhim xavotir – bu protokol boshqaruvidagi ta’sirning konsentratsiyasi.
«Polygon Foundation» (fond) asoschisi va bosh direktori Sandeep Naylval «Aave» boshqaruv tuzilmasi haqida xavotir bildirdi. U protokolning bir kishi (asoschi Stani Kulechov) tomonidan boshqarilishini ta’kidladi.
Naylval Kulechovning takliflar va ovoz berish ustidan katta nazoratga ega ekanligini, platformani shaxsiy xohishlariga ko‘ra boshqarayotganini qayd etdi.
«U qolgan ovoz beruvchilarni o‘z takliflariga muvofiq ovoz berishga majbur qiladi (men Polygon taklifidan keyin shaxsan gaplashdim). Bu esa u allaqachon KATTA delegatsiyalangan ovoz berish kuchiga ega bo‘lganida sodir bo‘ladi», deb yozdi.
Foydalanuvchilar tarkibi «Aave»ning zaifliklarini yanada kuchaytiradi. «Kaiko Research» ma’lumotlariga ko‘ra, 2025-yilda katta foydalanuvchilar 100,000 dollardan ortiq garovga ega bo‘lib, 2023-yildagi 29 foizdan 37 foizga oshgan. Shu bilan birga, 1,000 dollardan kam depozitga ega kichik foydalanuvchilar soni so‘nggi ikki yilda 15 foizdan 12 foizga kamaydi.
«100,000 dollardan ortiq garovga ega foydalanuvchilar 2023-yildagi 29 foizdan 2025-yil boshida 37 foizga o‘sdi, 100,000–1 million dollar garov guruhi 26 foizga va 1 million dollardan ortiq guruh 11 foizga ko‘tarildi, har biri taxminan to‘rt punktga oshdi. Vaqt o‘tishi bilan, katta depozit egalari o‘sishi asosan 1,000–10,000 dollar depozitga ega kichik foydalanuvchilar hisobidan amalga oshdi», deb qayd etdi «Kaiko».
Yuqori daromadli ishtirokchilar orasidagi kuch konsentratsiyasi likvidlik zarbalari va protokol beqarorligini oshiradi. Agar bu foydalanuvchilar ommaviy ravishda mablag‘larini olib chiqsa yoki likvidatsiya holatlariga duch kelsa, ta’sir markazlashmagan moliya platformalariga tarqalishi mumkin.
Oxir-oqibat, ortiqcha kengayish ham katta xavf tug‘diradi. «Aave»ning 16 zanjir bo‘ylab kengayishi operatsion resurslarni siqib qo‘ydi. «Defi Ignas», taniqli tahlilchi, «X ijtimoiy tarmog’i»da ba’zi kengayishlar zarar bilan ishlayotganini, bu esa moliyaviy va texnik xavflarni oshirayotganini ta’kidladi.
«Biz L2 to‘yinganlik nuqtasiga yetdik: «Aave» 16 zanjirda joylashtirilgan, lekin yangi joylashtirishlar zarar bilan ishlamoqda (Soneium, Celo, Linea, zkSync, Scroll)», deb postda yozilgan.
Ushbu xavflarning ta’siri «Aave»dan tashqariga ham tarqaladi. DeFi’ning eng kuchli ishtirokchilaridan biri sifatida, boshqaruvdagi muvaffaqiyatsizliklar, foydalanuvchi konsentratsiyasi yoki ortiqcha kengayishdan kelib chiqadigan har qanday uzilish markazlashmagan kreditga bo‘lgan ishonchni yo‘qotishi va kengroq ekotizimni beqarorlashtirishi mumkin. Shuning uchun, bu muammolarni hal qilish «Aave» uchun muhim bo‘ladi.
