AQSh federal hukumatining davlat qarzi bo’yicha foiz to’lovlari 2025-moliya yilida ilk bor 1 trillion AQSh dollaridan oshdi. Bugun foiz to’lovi nafaqat mudofaa xarajatlaridan, balki «Medikeyr» tizimidan (AQSh davlat tibbiy sug’urta dasturi) ham yuqoriga ko’tarildi — bu Amerika tarixida birinchi marta sodir bo’lmoqda.
«Uoll-Strit» («Wall Street», AQSh moliya bozori markazi) tahlilchilari va ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari «Veymar» (1920-yillardagi Germaniyadagi inflyatsiya davlati) atamasini ishlatib, moliyaviy inqiroz xavfi haqida ogohlantirishmoqda. Shu paytda AQSh Moliya vazirligi muvozanatsiz qarz oqimini o’z ichiga olish uchun steyblkoinlardan muhim vosita sifatida foydalanmoqchi.
Raqamlar: Ko‘rinib turgan inqiroz
2020-moliya yilida sof foiz to‘lovlari jami 345 milliard dollarni tashkil qilgan edi. 2025-yilga kelib, bu ko‘rsatkich deyarli uch baravarga ko‘payib, 970 milliard dollarga yetdi. Bu mudofaa xarajatlaridan taxminan 100 milliard dollarga yuqori. Davlatning ommaviy daromadi bo‘yicha barcha foiz xarajatlari hisobga olinganda, ilk bor 1 trillion dollardan oshdi.
AQSh Kongress Budjet Ofisining (davlat tahlil instituti) prognozlariga ko’ra, kelgusi o‘n yillikda jami foiz to’lovlari 13,8 trillion dollarga yetadi — bu so‘nggi yigirma yil real (inflyatsiyaga moslashtirilgan) ko‘rsatkichidan deyarli ikki barobar ko‘p.
«Mas’uliyatli federal byudjet uchun Qo‘mita» (nodavlat tashkilot) ogohlantiradi: agar bojlar noqonuniy deb topilsa va so‘nggi qonunchilikdagi vaqtinchalik me’yorlar doimiy bo‘lib qolsa, 2035-yilda foiz xarajatlari 2,2 trillion dollarga yetishi mumkin. Bu hozirgi darajadan 127% ko’proq demakdir.
Nega bu holat ilgari kuzatilmagan hodisa hisoblanadi
Davlat qarzining yalpi ichki mahsulotga (YaIM) nisbati 100% ga yetdi — bu Ikkinchi Jahon urushidan beri birinchi marta yuz berdi. 2029-yilga kelib u 1946-yildagi 106% cho‘qqidan oshib ketadi va 2035-yilgacha 118% ga yetadi.
Eng xavotirli tomoni shuki, inqiroz o‘zini-o‘zi kuchaytiruvchi tus olgan. Federal hukumat har yili o‘rtacha 2 trillion dollar qarz oladi. Shuning yarmiga yaqini hozirgi qarz foizlarini to‘lashga sarflanadi. «Mas’uliyatli federal byudjet uchun Qo‘mita» tahlilchisi Kris Towner shunday deydi: “Agar bizga pul qarz berayotgan odamlar qarzni qaytarishda qiynalishimizdan xavotir olsa, foiz stavkalari ko‘tariladi. Bu esa, yanada ko‘proq qarz olishimizga majbur qiladi.”
| Tarixiy ilk | Yil | Ahmiyati |
|---|---|---|
| Foiz to‘lovlari mudofaa xarajatlaridan yuqoriga chiqdi | 2024 | Ikkinchi Jahon urushidan keyin birinchi marta |
| Foiz to‘lovlari «Medikeyr»dan oshdi | 2024 | Qarz to‘lovlari endi yirik tibbiyot harajati bo‘ldi |
| Qarz YaIMga nisbatan 100% ga etdi | 2025 | Ikkinchi Jahon urushidan keyingi davrdan beri ilk bor |
| Qarz 1946 maksimumidan (106%) oshadi | 2029 | Tarixiy eng yuqori darajadan ham yuqori bo‘ladi |
Bozor reaksiyasi: “Veymar” va “Oltin xarid qilish”
Ijtimoiy tarmog‘ida bu raqamlarga munosabat kuchli bo‘ldi. «Agar hech narsa o‘zgarmasa, bu yo‘nalish yaroqsiz», deb yozdi bir foydalanuvchi. Boshqasi «veymar» deb izoh qoldirdi, ya’ni 1920-yillardagi Germaniyadagi juda yuqori inflyatsiyani eslab. Yana bir kishi: «Qarz xizmatlari davri boshlandi», deb butun AQSh yangi bosqichga o‘tgani haqida mulohaza yuritdi.
Ko‘pchilik hammasi qattiq boylikka, ya’ni oltin, kumush va ko‘chmas mulkka faol o‘tayotganini ta’kidlashdi. Diqqatga sazovor tomoni — Bitkoin haqida deyarli hech narsa tilga olinmadi, bu esa an’anaviy «oltin sevuvchi» (oltinga sodiq investorlar) fikrlash hanuz keng tarqalganidan dalolat beradi.
Bozorga ta’siri
Yaqin muddatda, AQSh Moliya vazirligining yangi obligatsiyalari bozor likvidligini o‘zlashtirib boryapti. Xavf-xatarsiz foyda darajasi (yillik 5% atrofida) tufayli fond bozoridagi aksiyalar hamda kriptovalyutalar uchun qiyin davr boshlandi. O‘rta muddatda esa fiskal bosim kuchaygani sayin, reglament va kripto soliqlari qattiqlashishi ehtimoli bor.
Biroq uzoq muddatli kelajakda, kriptovalyuta investorlar uchun qarama-qarshi vaziyat yuzaga keladi. Davlat moliyasidagi beqarorlik chuqurlashgan sari, Bitkoin «raqamli oltin» degan narrativ yuqorilaydi. An’anaviy moliya natijalari yomonlashgan sari, tizimdan tashqaridagi boyliklarga talab va ehtiyoj kuchayadi. Bozor barqarorligi, investitsiyalar barqarorligi, kelajak barqarorligi.
Stabylkoinlar: inqiroz va uning yechimi
Vashington (AQSh hukumati) fiskal muammolari fonida kutilmagan yordamchini topdi. 2025-yil iyul oyida qabul qilingan «GENIUS to‘g‘risidagi qonun» (AQSh qonunchiligi) steyblkoin chiqaruvchilarni AQSh dollari yoki qisqa muddatli AQSh g‘aznachilik obligatsiyalarida 100% lik zaxira saqlashga majbur qiladi. Bu esa steyblkoin kompaniyalarini davlat qarzi uchun yangi, doimiy xaridor (investor)ga aylantiradi.
AQSh Moliya vaziri Skott Bessent steyblkoinlarni «raqamli moliyaning inqilobi» deb atadi va «AQSh obligatsiyalariga talabning oshishiga olib keladi», — dedi.
«Standard Chartered» (bank, moliya kompaniyasi) hisob-kitoblariga ko‘ra, steyblkoin chiqaruvchilar to‘rt yil ichida AQSh g‘aznachilik qimmatli qog‘ozlaridan 1,6 trillion dollarlik sotib oladi. Bu Donald Tramp ikkinchi prezidentligi davridagi barcha yangi emissiyani qoplaydi. Bu ko‘rsatkich Xitoyning hozirgi AQSh obligatsiyalaridagi ulushidan (784 milliard dollar) ham ko‘proq bo‘ladi. Shunday qilib, steyblkoinlar xorijiy markaziy banklar AQSh qarzidan voz kechayotgan bir paytda, yangi asosiy xaridorga aylanadi.
Qarz xizmatini to‘lash davri boshlanmoqda
Amerikaning fiskal inqirozi, ajablanarli tarzda, kriptovalyutalar uchun yangi imkoniyatlarni ochmoqda. An’anaviy sarmoyadorlar oltin sari oshiqsalar-da, steyblkoinlar sekin-asta AQSh qarz bozorining muhim infratuzilmasiga aylanib boryapti. Vashingtonning steyblkoinlarni tartibga solishga bo‘lgan yondashuvi faqat texnologik yangilik emas — bu omon qolish chorasi. Qarz xizmatlari davri boshlandi va kripto, ehtimol, uning kutilmagan foydasiga aylanishi mumkin. Faoliyat nafaqat yangiliklar, balki mas’uliyat bilan belgilanadi. Kriptosohada vaqt – bu nafaqat pul, balki ishonch.
