2025-yil sentabr holatiga ko’ra, AQSh iqtisodiyoti retsessiyaga yaqinlashayotganini ko’rsatadigan ko’plab dalillar mavjud. Bir qancha muhim indikatorlar iqtisodchilar va bozor kuzatuvchilarini xavotirga solmoqda.
Bu holat an’anaviy bozorlardan tashqariga ham ta’sir qilishi mumkin. Kripto aktivlar, odatda yuqori xavfli deb hisoblanadi, shuning uchun investorlar xavfsizroq aktivlarga o’tishi bilan katta bosim ostida qolishi mumkin. Bu esa o’z navbatida o’zgaruvchanlikni oshirishi va sotuvlarni kuchaytirishi mumkin.
AQSh iqtisodiy tanazzulda ekanmi?
Eng e’tiborga molik indikator bu ish bozori ma’lumotlari. «BeInCrypto» nashrining avvalgi xabarlariga ko’ra, avgust oyida qishloq xo’jaligidan tashqari ish o’rinlari sezilarli darajada sekinlashdi. Faqat 22,000 ish o’rni qo’shildi, bu esa prognoz qilingan 75,000 dan ancha past.
Prezident Donald Trampning ikkinchi muddati davomida qo’shilgan ~598,000 ish o’rinlarining 86% sog’liqni saqlash va ijtimoiy yordam sohasida bo’lgan. Sog’liqni saqlashdan tashqarida esa ish o’rinlari deyarli to’xtab qolgan, bu esa zaiflikni ko’rsatmoqda.
Bundan tashqari, «X ijtimoiy tarmog’i»da «Global Markets Investor» (investitsiya kompaniyasi) AQSh iqtisodiyoti so’nggi to’rt oyda 142,200 ish o’rnini yo’qotganini ta’kidladi. Bu 2020-yilgi inqirozdan beri eng katta pasayishdir.
“O’tmishda bunday pasayish odatda retsessiya boshlanishida sodir bo’lgan,” deb yozilgan postda.
Boshqa bir postda, tahlilchi uzoq muddatli ishsizlik darajasining xavotirli o’sishini ko’rsatdi. 2022-yil dekabridan beri 27 hafta yoki undan ko’proq vaqt ishsiz bo’lgan amerikaliklar soni ikki baravar oshdi. Avgust oyida bu raqam 1.9 millionga yetdi, bu esa to’rt yildagi eng yuqori darajadir.
“27 haftadan ortiq ishsiz bo’lgan amerikaliklar ulushi 25.7% ga yetdi, bu esa chuqur retsessiya darajalariga mos keladi,” deb «Global Markets Investor» qo’shimcha qildi.
Ikkinchi xavotirli belgi bu qurilish xarajatlarining keskin pasayishidir. «The Kobeissi Letter» (analitik nashr) 2025-yil iyul oyidagi raqamlar yiliga 2.8% pasayishni ko’rsatganini ta’kidladi.
Bu 2008-yilgi moliyaviy inqirozdan beri eng keskin pasayishlardan biri edi. Oylik ko’rsatkichlarda esa, so’nggi 11 oyda 10 marta xarajatlar pasaygan, bu esa 15 yildagi eng uzoq davom etgan pasayishdir.
“So’nggi 50 yilda, bunday davomli qurilish xarajatlarining pasayishi faqat retsessiyalar davrida sodir bo’lgan, 2018-yildan tashqari. Shu bilan birga, qurilishdagi ish bilan ta’minlash ketma-ket 3 oy davomida pasaygan, bu esa 2012-yildan beri eng uzoq davom etgan pasayishdir,” deb «The Kobeissi Letter» ta’kidladi.
Qurilish, iqtisodiy faoliyatning asosiy harakatlantiruvchi kuchi, ko’pincha moliyaviy sog’liqning erta ko’rsatkichi sifatida xizmat qiladi. Qurilishga investitsiyalar sekinlashganda, bu uy-joy, tijorat loyihalari va infratuzilma uchun talabning zaiflashishini anglatadi.
Bu pasayish ishlab chiquvchilar va bizneslar orasida ishonchning kamayishini aks ettiradi va materiallar, mehnat va moliyalashtirish kabi sohalarga ta’sir qiladi. Qurilish faoliyatining zaiflashishidan tashqari, bu yil haqiqiy iste’molchi xarajatlari ham sekinlashdi.
Iqtisodiy indikatorlar retsessiyaning texnik ta’rifini shakllantirsa-da, jamoatchilik tushunchasi qo’shimcha signal beradi.
«Wall Street Journal» va «NORC» tomonidan o’tkazilgan so’rov natijalari amerikaliklar orasida iqtisodiy optimizmning keskin pasayishini ko’rsatadi. Faqat 25% odamlar o’z hayot darajasini yaxshilash uchun yaxshi imkoniyatga ega ekanliklariga ishonishadi, bu 1987-yildan beri eng past darajadir.
Uchdan ikki qismi kelajak avlodlar yaxshiroq hayot kechiradi deb ishonmaydi, va deyarli 70% amerika orzusi hech qachon haqiqat bo’lmagan yoki endi haqiqat emas deb hisoblaydi — bu so’nggi 15 yildagi eng pessimist qarashdir.
“So’rovda respublikachilar demokratlarga qaraganda kamroq pessimist bo’lishdi, bu esa Oq uyda hukmron partiya iqtisodiyotga nisbatan yanada ijobiy qarashga ega ekanligini aks ettiradi,” deb «WSJ» xabar berdi.
Ayni paytda, «Financial Times» (moliyaviy nashr) hisobotida iqtisodiy ko’rsatkichlarda mintaqaviy farqlar ta’kidlangan. Hisobotda Illinoys, Vashington, Nyu-Jersi, Virjiniya va boshqa bir qancha shtatlar allaqachon retsessiyada bo’lishi mumkinligi aytilgan.
Biroq, Nyu-York, Texas, Florida va Kaliforniya kabi bir qancha yirik shtatlar iqtisodiy barqarorlikni saqlab qolayotgani ko’rinadi, bu esa milliy miqyosdagi pasayishni kechiktirishi mumkin.
AQShdagi retsessiya kriptovalyuta sotuvlarini nima uchun boshlashi mumkin
Ma’lumotlar umidsiz manzarani chizadi, lekin kriptovalyuta bu holatda qanday o’rin tutadi? «Moliyaviy savdogar» Metyu Diksonga ko’ra, iqtisodiy tanazzul odatda Bitkoin kabi aktivlarga salbiy ta’sir ko’rsatadi. O’sish sekinlashganda, kompaniya daromadlari kamayadi va iste’molchi talabi susayadi.
«Xavfli aktivlar (aksiyalar, kripto) kelajakdagi o’sishni baholaydi. Agar o’sish kutilmalari qisqarsa, baholar pasayadi», deya ta’kidladi u.
Shu bilan birga, investorlar ko’pincha mablag’larini xazina obligatsiyalari, oltin yoki barqaror valyutalar kabi xavfsiz aktivlarga o’tkazadilar, bu esa kripto bozorlaridan likvidlikni olib chiqadi. Kreditlash qiyinlashadi, qarz olish xarajatlari oshadi va spekulyativ faoliyat bosim ostida qoladi.
Asoslar to’liq yomonlashmasdan oldin ham, salbiy hissiyotlar ko’pincha investorlarni xavfni kamaytirishga undaydi, bu esa raqamli aktivlarga qo’shimcha sotish bosimini yaratadi.
Shunday qilib, AQShdagi iqtisodiy tanazzul kriptovalyutaga katta ta’sir ko’rsatishi aniq. Qisqa muddatda, xavfdan qochish va likvidlikning qisqarishi raqamli aktivlardan kapitalni olib chiqadi va narxlarga bosim o’tkazadi. Shunga qaramay, vaqt o’tishi bilan pul-kredit siyosatining yumshatilishi yoki fiat valyutalarga bo’lgan ishonchsizlik Bitkoinning himoya vositasi sifatida jozibasini qayta tiklashi mumkin, altkoinlar esa ko’proq zaif bo’lib qoladi.
