«Amazon Web Services (AWS)» bulut xizmatlari provayderida yuz bergan yaqindagi uzilish minglab ilovalarni ishlamay qoldirdi va web3 ning markazlashgan bulut xizmatlariga tayanishi haqidagi bahslarni yana jonlantirdi.
Bu uzilish shuni ko‘rsatdiki, uzluksiz ishlashi kerak bo‘lgan tizimlar hanuz Web2 infratuzilmasiga kuchli bog‘liq. Kriptoplatformalar ham bundan mustasno emas.
Markazlashgan xizmatdagi uzilish markazlashmagan tizimlarni qanday qilib izdan chiqardi?
2025-yil 20-oktabr kuni «Amazon Web Services (AWS)» bulut xizmatlari provayderining US-EAST-1 mintaqasi qariyb uch soat ishlamay qoldi. Sabab — «DynamoDB» ma’lumotlar bazasi xizmati ichidagi DNS xatosi. Uzilish soat 07:55 UTC atrofida boshlangan va 09:35 UTC da bartaraf etilgan. Muammo dasturdagi yashirin nuqson tufayli bo‘sh DNS yozuvining paydo bo‘lishidan kelib chiqqan. Uni tuzatish uchun qo‘lda aralashuv talab qilingan. DNS — domen nomlarini IP manzillarga bog‘laydigan tizim.
«AWS» bulut xizmatlari provayderidagi uzilish ketma-ket nosozliklarga sabab bo‘ldi. «Lyft» transport xizmatlari kompaniyasi, «Peloton» fitnes texnologiyalari kompaniyasi va «Roblox» o‘yin platformasi hamda kompaniyasida ham xizmatlar buzildi. Kripto va web3 sohasi ham keng miqyosda uzilishlarni boshdan kechirdi. «Coinbase Advanced» savdo platformasi butunlay to‘xtadi. Foydalanuvchilar hisoblariga kira olmadi va savdo buyruqlarini bajarolmadi. «Coinbase» kriptobirja kompaniyasiga bu jiddiy zarba bo‘ldi.
«Base» — «Coinbase» kriptobirja kompaniyasining «Efirium»ning Layer-2 (ikkinchi qatlam) blokcheyni — keskin sekinlashdi. «AWS» bulut xizmatlari provayderida joylashgan infratuzilma ishlamay qolgani uchun tranzaksiya o‘tkazuvchanligi keskin pasaydi. Boshqa ekotizimlar ham aziyat chekdi: «Solana» blokcheyn tarmog‘ida vaqti-vaqti bilan tugunlar (node) ishdan chiqdi, «Efirium» blokcheyni asosidagi markazlashmagan ilovalar (Markazlashmagan ilova — dApp) API (ilova dasturlash interfeysi) uzilishlariga uchradi, «Polygon» masshtablash yechimlari loyihasi esa ayrim xizmatlarida qisman to‘xtashlarni qayd etdi.
Bu hodisa blokcheynlarning asosiy va’dasini — yagona server, kompaniya yoki hukumatga tayanmasdan, uzluksiz ishlaydigan ilovalar yaratish g‘oyasini — yana savol ostiga qo‘ydi. Bitta nuqtaga haddan tashqari bog‘liqlik web3 dagi «to‘xtamas ilovalar» orzusiga hanuz to‘sqinlik qilayotganini ko‘rsatdi. Kriptosohada vaqt — bu nafaqat pul, balki ishonch.
«Yaqindagi «AWS» bulut xizmatlari provayderidagi uzilish shuni eslatadiki, web3 dagi markazsizlashtirish va’dasi markazlashgan tayanchlarga suyanmasligi kerak. «AWS» kabi har bir uzilish nafaqat vaqt yo‘qotish, balki ishonch yo‘qotish xarajatini ham ko‘rsatadi», — dedi «Fluence» markazlashmagan kompyuter tarmog‘i loyihasi hamkuri Evgeniy Ponomaryov.
Markazlashmagan hisoblash texnik to‘siqlarga qaramay umidli ko‘rinmoqda
Markazlashmagan jismoniy infratuzilma tarmoqlari — Decentralized Physical Infrastructure Networks (DePIN) — kompyuter resurslarini taqsimlab berishning yangi modelini taklif qiladi. Markazlashgan ma’lumotlar markazlariga suyanish o‘rniga, DePIN butun dunyodagi mustaqil ta’minlovchilarni tenglararo (peer-to-peer) bozor orqali bog‘laydi.
Har bir server hisoblash quvvati, saqlash joyi yoki GPU (grafik protsessor) resursini ulashadi. Bu resurslar shaffoflik uchun blokcheynda tasdiqlanadi. Boshqaruv taqsimlangan, yagona egasi yo‘q. Yangi ishtirokchilar qo‘shilgani sari tizim tabiiy kengayadi.
Bu tuzilma bitta hududda joylashgan ulkan ma’lumotlar markazlari o‘rniga minglab mustaqil serverlar bo‘ylab taqsimlanishni nazarda tutadi. Agar bitta server ishdan chiqsa, yuk boshqa server yoki ma’lumotlar markazlariga uzilishsiz ko‘chiriladi.
Shuningdek, bunday taqsimlangan model xarajatlarda sezilarli ustunlik beradi. Bo‘sh turgan global hisoblash quvvatidan foydalanish samaradorlikni oshiradi. Natijada narxlar ko‘pincha yirik gipermasshtab bulut provayderlariga (hyperscalerlar) nisbatan 85% gacha arzon bo‘ladi. Masalan, «Fluence» markazlashmagan kompyuter tarmog‘i loyihasi DePIN modelida hisoblash tarmoqlarini rivojlantirayotgan loyihalardan biridir.
Ushbu platforma umumiy talab va standartlarga mosligi tekshirilgan ma’lumotlar markazi ta’minlovchilarini bog‘laydi. Dasturchilar yuklarni yagona bulutga qaram bo‘lmasdan, taqsimlangan CPU va GPU resurslari bo‘ylab ishlata oladi. «Fluence» markazlashmagan kompyuter tarmog‘i loyihasining tarmog‘i hozir umummaqsadli hisoblashni virtual CPU lar orqali, shuningdek AI (Sunʼiy intellekt) va yuqori unumli vazifalar uchun GPU asosidagi ishlov berishni qo‘llab-quvvatlaydi.
Kompaniya ma’lumotlariga ko‘ra, tarmoq to‘qqiz ta’minlovchi bo‘ylab qariyb 11 ming virtual CPU va 70 terabayt xotirani boshqaradi. Tarmoqdan foydalanuvchilar orasida «Antier Solutions» texnologiya yechimlari kompaniyasi, «NEO Foundation» blokcheyn jamg‘armasi va «Nodes.Garden» xizmat ko‘rsatuvchi kompaniyasi bor.
Boshqa DePIN loyihalari — «Akash Network» markazlashmagan bulut bozori loyihasi, «Aethir» GPU infratuzilmasi loyihasi va «io.net» hisoblash tarmog‘i loyihasi — ham shunga o‘xshash taqsimlangan infratuzilma yondashuvlarini rivojlantirmoqda. Birgalikda bu harakatlar web3 uchun ko‘proq xilma-xil hisoblash qatlamiga o‘tishni anglatadi.
Hozir DePIN jismoniy infratuzilmani qayta ko‘rib chiqmoqda: telekom va transport tarmoqlari, energiya tizimlari va boshqalar shular jumlasidan. «a16z crypto» venchur kapital bo‘limining «2025 State of Crypto» (Kriptoning 2025-yilgi holati) hisobotida ta’kidlanishicha, «World Economic Forum» xalqaro tashkiloti DePIN bozorining 2028-yilga borib 3,5 trillion AQSh dollarigacha o‘sishini prognoz qilmoqda.
Hali DePIN yirik «hyperscaler» darajasidagi darhol global ko‘lamni bera olmaydi. Biroq ochiq manbali poydevorlar uni ancha moslashuvchan qiladi. Ochiq standartlarga tayanilsa, yuklar bir nechta ta’minlovchilar o‘rtasida deyarli ishqalanishsiz ko‘chadi. Dasturchilar bitta sotuvchining API si yoki hisob-kitob modeliga «qamalib» qolmasdan, haqiqiy ko‘chma imkoniyatga ega bo‘ladi.
Amalda, markazlashmagan tarmoqlar, masalan, «Fluence» — markazlashmagan kompyuter tarmog‘i loyihasi — allaqachon ochiq manbali infratuzilma mustaqil ta’minlovchilarni bir-biri bilan ishlay oladigan (interoperabel) yagona «bulutga o‘xshash» to‘qimaga qanday bog‘lashi mumkinligini ko‘rsatmoqda. Bunday tizim to‘liq ko‘chma va shaffof bo‘lib qoladi.
Evgeniy Ponomaryov izoh berdi:
«Maqsad — «AWS» bulut xizmatlari provayderini birdaniga almashtirish emas, balki ko‘chishni oson, tanlovni esa haqiqiy qilish», — dedi «Fluence» markazlashmagan kompyuter tarmog‘i loyihasi hamkuri Evgeniy Ponomaryov. «Hisoblash ko‘plab ta’minlovchilar bo‘ylab ochiq protokollar asosida ishlasa, uzilishlar tizimli emas, mahalliy hodisaga aylanadi. Bunday holatni tarmoq o‘zi yutib oladi»
Ochiq va ko‘p-ta’minlovchili «bulut» modeli markazlashgan arxitekturalar yetolmaydigan mustahkamlik yo‘lini taklif qiladi. DePIN yetilgani sari u ishonchlilikning yangi me’yorini belgilashi mumkin: bulutning o‘zi ochiq manbali bo‘ladi, ko‘chirish esa kodni qayta joylash kabi oddiy kechadi. Faoliyat nafaqat yangiliklar, balki mas’uliyat bilan belgilanadi. Bozor barqarorligi, investitsiyalar barqarorligi, kelajak barqarorligi.
