Buyuk Britaniya hukumati raqamli aktivlar uchun global markaz bo’lishni xohlayotganini bildirgan bo’lsa-da, haqiqat boshqacha. Britaniya kripto hamjamiyati xavotirda, chunki mamlakat global Bitkoin poygasida ortda qolmoqda.
Buyuk Britaniyadagi kripto tashkilotlaridan mutaxassislar «BeInCrypto»ga aytishicha, mamlakatning ehtiyotkor yondashuvi innovatsiyalarni to’xtatmoqda va bizneslarni chet elga olib chiqmoqda. Bu davom etadigan muhit Buyuk Britaniyaning moliyaviy innovatsiyadagi raqobatbardosh ustunligini yo’q qiladi.
Orqada qolayotgan moliyaviy markaz
Buyuk Britaniyadagi kripto hamjamiyatining umumiy fikri shuki, mintaqada raqobatbardosh kripto markazini rivojlantirishdagi qonunchilikdagi sustlik juda sekin kechmoqda.
Dunyo bo’ylab davlatlar aniq va keng qamrovli qoidalar ishlab chiqishga shoshilayotgan bir paytda, hatto Buyuk Britaniyaning yetakchi siyosatchilari ham bu holat haqida ochiq bayonotlar berishdi.
O’tgan oyda, sobiq Moliya vaziri va hozirda «Coinbase» maslahatchisi Jorj Osborn o’z fikrini maqola shaklida e’lon qildi. U Buyuk Britaniya raqamli aktivlar innovatsiyasining ikkinchi to’lqinini o’tkazib yuborish xavfi ostida ekanligini ta’kidladi. U mamlakatning sekin tartibga solish jarayoni boshqa davlatlarga oldinga chiqishga imkon berayotganidan xavotirda ekanligini bildirdi.
“Ko’rganlarim meni xavotirga soladi. Biz erta qabul qiluvchi bo’lishdan yiroq, ortda qolib ketdik,” deb yozdi u.
Mintaqadagi kripto foydalanuvchilari orasida ham xuddi shunday fikr mavjud.
FCA iste’molchilarni himoya qilayaptimi yoki ularni chet elga itarayaptimi?
Buyuk Britaniyaning hozirgi tartibga solish pozitsiyasi juda ehtiyotkor ko’rinadi. Mutaxassislar mamlakatning tartibga haddan tashqari tayanishi uning raqobatbardoshligini faol ravishda zarar yetkazayotganini ta’kidlashmoqda.
“Buyuk Britaniya raqamli aktivlar uchun markaz bo’lish haqida gapiradi, lekin amalda muhit dushmanlikka o’xshaydi. Sekin tasdiqlar, cheksiz byurokratiya va doimiy noaniqlik innovatsiyani boshlanishidan oldin to’xtatadi,” dedi Jordan Uoker, «The Bitcoin Collective»dan.
Bu tartibga solish harakati yangi emas. Sobiq AQSh Qimmatli qog’ozlar va birjalar komissiyasi raisi Gari Gensler davrida ham tartibga solish orqali nazorat qilish strategiyasi qo’llanilgan edi. O’sha paytda ko’pchilik bu strategiyani AQShning kripto sohasida raqobatbardosh ustunligini saqlay olmasligiga sabab deb bilishgan.
Hozirda Buyuk Britaniyada ham shunga o’xshash vaziyat yuz bermoqda. Hozirgi dushmanlik an’anaviy moliyaviy institutlar, Moliya xatti-harakatlari boshqarmasi (FCA) tomonidan belgilangan standartlarga rioya qilgan holda, kripto kompaniyalari bilan aloqalarni uzishiga olib keldi.
“FCAning yondashuvi iste’molchilarni himoya qilmayapti, aksincha, ularga zarar yetkazmoqda, chunki ular kirishni to’sib qo’yib, imkoniyatlarni chet elga surmoqda.” Susie Violet Uord, «Bitcoin Policy UK» bosh direktori, «BeInCrypto»ga aytdi.
Buyuk Britaniya regulyatorining kripto aktivlarni tasniflashga bo’lgan yondashuvi bu muammolarni kuchaytirdi.
Aktivlarni tasniflashdagi muammo
FCA hozirda barcha raqamli aktivlarga “bir xil xavf, bir xil tartibga solish” yondashuvini qo’llaydi. Bu usul turli kriptovalyutalarning o’ziga xos texnik va iqtisodiy xususiyatlarini tan olmaydi.
Regulyator tarixan barcha aktivlarni keng “yuqori xavfli, spekulyativ investitsiyalar” yorlig’i ostida guruhlagan. Bu ta’rif qisman to’g’ri bo’lsa-da, u Bitkoin, markazlashmagan tarmoq va memkoinlar yoki kripto tokenlar kabi boshqa toifalar o’rtasidagi farqni ajratib ko’rsatmaydi.
“Biz kompaniyalarni Buyuk Britaniyani debanking tufayli tark etayotganini ko’rdik, Bitkoin mahsulotlariga cheklangan chakana kirish va FCAdan aniq yo’riqnomalar yo’qligi. Bu yerda ishlash boshqa tezroq harakat qiladigan va bizneslarga innovatsiya qilish uchun imkoniyat beradigan yurisdiktsiyalarga nisbatan qiyin,” dedi Uoker.
Ularni bir xil tarzda davolash orqali, tanqidchilar bu noto’g’ri tasnif noto’g’ri qoidalarni qo’llashini, bu esa qonuniy bizneslar uchun chalkashlik va keraksiz to’siqlarni keltirib chiqarishini ta’kidlaydilar.
Bu ta’riflardan tashqari, regulyatorning ba’zi kripto bilan bog’liq investitsiya mahsulotlarini sotishni taqiqlashi ham innovatsiya sur’atini sekinlashtirdi.
Buyuk Britaniya chakana kriptovalyuta mahsulotlari bo’yicha AQShni quvib yetishi mumkinmi?
2020 yil oktyabr oyida FCA derivativlar va birjada sotiladigan notalar (ETNlar)ni sotish, marketing va tarqatishni taqiqlovchi siyosatni joriy qildi. Regulyator xavfsizlik xavflari, o’zgaruvchan narxlar va qonuniy investitsiya ehtiyojlarining yo’qligini sabab qilib ko’rsatdi.
Bu taqiq deyarli besh yil davomida kuchda bo’ldi. Yaqinda, muhim siyosat o’zgarishi natijasida, FCA 2025 yil oktyabridan boshlab kripto ETNlarga chakana kirishni ochishini e’lon qildi. Biroq, tanqidchilar bu qadamni sekin va yetarli emas deb hisoblashmoqda.
“Bu vaqt keldi. Ikki yarim yil davomida biz… birjada sotiladigan Bitkoin mahsulotlariga chakana kirishni taqiqlashni bekor qilish uchun harakat qildik… Bu cheklov faqat Buyuk Britaniya iste’molchilariga zarar yetkazdi va bozor o’sishini to’xtatdi,” dedi Freddi Nyu, «Bitcoin Policy UK» bosh siyosat xodimi, «BeInCrypto»ga.
Boshqa tomondan, AQSh allaqachon oldinga siljigan. 2024 yil boshida, «Qimmatli qog’ozlar va birjalar bo’yicha komissiya» (SEC) spot «Bitkoin birja savdo fondlari» (ETF)ni tasdiqladi. Bu qaror bozorga katta ta’sir ko’rsatdi. Biroq, bu harakat o’ziga xos qiyinchiliklar bilan keldi. Tasdiqlash o’n yillik rad etishlardan so’ng, faqat federal sud ularning tasdiqlanishi foydasiga qaror chiqarganidan keyin amalga oshdi.
Bundan tashqari, Buyuk Britaniyaning ehtiyotkorlik bilan yondashuvi bo’yicha xavotirlar mavjud. Shuningdek, mamlakatning kriptovalyutani qanday soliqqa tortishi bo’yicha ziddiyatlar yuzaga kelmoqda.
Qiyin tushuniladigan soliq va buxgalteriya tizimi
Buyuk Britaniyaning «HMRC» (mamlakatning soliq idorasi) tomonidan kripto hisob-kitobiga yondashuvi bahs-munozaralarga sabab bo’lmoqda. Yangi «Kriptoaktivlar hisobot berish tizimi» (CARF) muhim rivojlanishni anglatadi. 2026 yil yanvaridan boshlab, «HMRC» kripto foydalanuvchilari va platformalaridan batafsil shaxsiy ma’lumotlar va tranzaksiya hisobotlarini talab qiladi.
Soliqdan qochishni oldini olish uchun mo’ljallangan bo’lsa-da, tanqidchilar CARF shaxsning soliq majburiyatlari haqida to’liq ma’lumot bermasligini ta’kidlaydilar. Yig’ilgan ma’lumotlar aniq soliq hisob-kitoblari uchun zarur bo’lgan batafsil kontekstni taqdim etmaydi, bu esa keraksiz tekshiruvlarga olib kelishi mumkin.
«HMRC» tomonidan joriy etilgan soliq qoidalari ham tushunish qiyin. Regulyator kriptovalyutani «Kapital daromad solig’iga» tortiladigan aktiv sifatida ko’radi. Bu esa shaxslarni har bir tranzaksiyaning asl qiymati va qiymatini, shu jumladan kripto-kripto almashinuvlarini diqqat bilan kuzatib borishni talab qiladi.
Murakkablikka qo’shimcha ravishda, «HMRC»da maxsus qoidalar mavjud, masalan, «Yotoq va nonushta qoidasi». Bu qoidalar investorlarni kriptoaktivni zarar bilan sotib, darhol qayta sotib olish orqali soliq hisobini kamaytirishdan to’xtatadi.
Bu tizim faol treyderlar uchun ayniqsa og’ir va ko’pincha ularni soliq hisobotlarini boshqarish uchun maxsus dasturiy ta’minotdan foydalanishga majbur qiladi. Bunga qo’shimcha ravishda, hukumat kapital daromadlari uchun soliqdan ozod qilish imtiyozini kamaytirdi, bu esa kichik miqyosdagi kripto foydalanuvchilarini soliq tarmog’iga tortmoqda.
Boshqa tomondan, AQSh tizimi uzoq muddatli saqlash uchun aniqroq foyda taklif qiladi. Agar aktiv bir yildan ortiq saqlansa, u ancha past foyda solig’i stavkasiga tortiladi. Ikkala mamlakat ham investorlar uchun yo’qotishlarni daromadlarni qoplash uchun ishlatishga ruxsat bersa-da, AQSh ko’pincha ancha sodda deb hisoblanadi.
Buyuk Britaniya qanday qilib o’z mavqeini qayta tiklashi mumkin
Boshqa davlatlar rivojlanar ekan, Buyuk Britaniya raqamli moliya sektorini qo’llab-quvvatlash uchun siyosatini moslashtirishi va kripto poygasida o’z o’rnini saqlab qolishi kerak. Zaruriy himoya choralari iste’molchilar ishonchini saqlashda muhim bo’lsa-da, yurisdiktsiya innovatsiyalarni rivojlantirish uchun aniq va muvozanatli tizimga ega emas.
«Buyuk Britaniyada iste’dod va salohiyat bor, lekin u ortiqcha tartibga solish bilan rivojlanishni bo’g’ib qo’ymoqda», – deya xulosa qildi Uoker.
Buyuk Britaniya har doim o’z yondashuvini o’zgartirishi mumkin, lekin uning harakat tezligi muhim bo’ladi. Siyosatini qanchalik tez moslashtirishi uning yetib olishini yoki doimiy ravishda ortda qolishini belgilaydi.
