Bitkoin 15-dekabr kuni $85 000 darajasiga tushib ketdi va soʻnggi kunlardagi pasayishni davom ettirdi. Bunga global makroiqtisodiy xatarlar, kredit vositalarining qisqarishi va past likvidlik birgalikda ta’sir ko‘rsatdi. Bu qisqa vaqt ichida kriptobozo tarkibida $100 milliarddan ortiq qiymatning yoʻqolishiga olib keldi va sarmoyachilar orasida bitkoin sotilishi to‘xtadimi yoki yo‘qmi, degan savollarni paydo qildi.
Bitta asosiy sabab mavjud emas. Besh xil omil birgalikda Bitkoin narxini pastga tushirdi va yaqin muddatda narxga bosim qilishi mumkin.
Yaponiyadagi markaziy bank foiz stavkasi oshirishidan qo‘rquv global xavflarni kamaytirishga sabab bo‘ldi
Eng katta makroiqtisodiy ta’sir Yaponiyadan keldi. «Yaponiya Banki» (Markaziy bank) tarif stavkalarini ko‘tarishi kutilgani uchun, bozorlar bunga oldindan reaksiya qildi. Bu oʻzgarish soʻnggi o‘n yilliklarda ko‘rilmagan darajada yuqori bo‘lishi mumkin.
Hatto kichik stavka oʻzgarishi ham ahamiyatli. Chunki Yaponiyaning arzon iyena kreditlari uzun yillar davomida jahon xavfli aktivlarning o‘sishiga yordam berdi.
Yillar davomida investorlar arzon iyeni qarzga olib, ko‘proq daromadli aksiyalar yoki kriptovalyuta kabi riskli aktivlarni sotib olishgan. Yaponiyada stavkalar oshsa, bu usul o‘z kuchini yo‘qotadi. Investorlar riskli aktivlarni sotish orqali iyenadagi qarzlarini qoplashga harakat qiladi.
Bitkoin «Yaponiya Banki» avvalgi uch martalik stavka oshirishiga ham keskin javob bergan. Oʻtgan bunga oʻxshash voqealarda, Bitkoin qiymati bir necha hafta davomida 20 foizdan 30 foizgacha qisqardi. Treyderlar bu tarixiy jarayonni e’tiborga olib, qaror qabul qilinishidan avval Bitkoin narxini pasaytirishni boshlashdi.
AQSH iqtisodiy ma’lumotlari siyosiy noaniqlikni yana yuzaga keltirdi
Birinchi navbatda, treyderlar xavfni kamaytirdi. Amerika Qo‘shma Shtatlarining muhim makroiqtisodiy koʻrsatkichlari, jumladan inflyatsiya va mehnat bozoriga oid raqamlar e’lon qilinishidan avval, ular xavfsizroq yoʻlni tanladi.
«Federal zaxira tizimi» (AQSh Markaziy banki) yaqinda foiz stavkalarini kamaytirdi. Lekin rasmiylar keyingi yumshatish jarayoni tezligi haqida ehtiyotkorlik bilan bayonot berishdi. Bu noaniqlik Bitkoin uchun muhim. Chunki so‘nggi vaqtda Bitkoin mustaqil himoya vositasi emas, asosan likvidlikka bog‘liq bo‘lgan makro aktiv sifatida harakat qilmoqda.
Inflyatsiya hali ham ko‘zlanganidan yuqoriroq. Ish o‘rinlari soni kamayishi kutilmoqda. Natijada bozor ishtirokchilari «Federal zaxira tizimi»ning keyingi qadami qanday bo’lishini aniq tasavvur qilishda qiynalishdi. Bu esa, spekulyativ (zudlik bilan foyda olishga qaratilgan) talabni pasaytirib, qisqa muddatli treyderlarni chekinishga undadi.
Shu paytda Bitkoin muhim texnik darajalarga yaqinlashgan vaqtda, o‘z kuchini yo‘qotdi.
Katta qarz bilan qilinayotgan savdolardagi majburiy yopilishlar pasayishni tezlashtirdi
Bitkoin $90 000 dan pastga tushgach, majburiy sotuvlar boshlandi.
Derivativ ma’lumotlariga ko‘ra, bir necha soat ichida $200 milliondan ortiq qisqa muddatli qarzga olingan (leveraj) Bitkoin pozitsiyalari yopildi. Uzoq muddatli «Bitkoin»ga tikilgan ko‘plab treyderlar «Federal zaxira tizimi» stavka pasaytirishi ortidan, optimistik ravishda narx o‘sishi kutgan edi.
Narx tushganda, avtomatik savdo tizimlari Bitkoinni sotib, zararlarni oldi. Bu sotuv narxni yanada pastga tushirdi va keyingi pozitsiyalarni ham yopishga olib keldi. Xuddi o‘z-o‘zidan boshlanadigan jarayon (o‘zaro aloqa zanjiri) vujudga keldi.
Bu avtomatik jarayon tufayli narxlarning pasayishi juda tez va keskin boʻldi, asta-sekin emas.
Hafta oxirida likvidlik kamligi narx o‘zgarishlarini kuchaytirdi
Sotuvning aynan qaysi vaqtda yuz bergani ham narxning pasayishini kuchaytirdi.
Bitkoin pasayishi odatda dam olish kunlari bo‘lgan savdo vaqtida boshladi. Shu paytda likvidlik ancha past bo‘ladi, buyurtmalar kitobi kam boʻladi. Bunday vaziyatda, hatto kichik savdo buyurtmalari ham narxni tez oʻzgartirishi mumkin.
Katta hajmdagi Bitkoin egalar va derivativ savdo markazlari o‘z risklarini kamaytirib, pozitsiyalarini yopishdi. Past likvidlikda bunday harakatlardan narxlar juda o‘zgaradi. Bu jarayon qisqa fursatda Bitkoin qiymatini $90 000 atrofidan $85 000 gacha tushishiga yordam berdi.
Dam olish kunlaridagi bunday keskin pasayishlar, ko‘pincha bozorda tub oʻzgarish boʻlmagan taqdirda ham, serhafsala ko‘rinadi.
Wintermute kompaniyasining Bitkoin savdolari spot bozorda bosimni oshirdi
Bozor tuzilmasidagi bosim esa, «Wintermute» kompaniyasi (kripto sanoatida eng yirik market-meyker hisoblangan tashkilot) tomonidan amalga oshirilgan katta hajmdagi sotuvlar hisobiga yanada ortdi.
Sotuv vaqtidagi blokcheyn va bozor ma’lumotlariga ko‘ra, «Wintermute» kompaniyasi markaziy birjalarda $1,5 milliarddan ortiq Bitkoinni sotdi. Ular bu harakatni risklarni boshqarish va so‘nggi keskin o‘zgarish hamda derivativ bozorda ko‘rilgan yo‘qotishlarni qoplash uchun amalga oshirdi.
«Wintermute» firmasi spot va derivativ savdo maydonlarida bir vaqtning oʻzida likvidlik (savdo qulayligi) taqdim etadi. Shu bois uning Bitkoin sotishi bozorga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi.
Sotuvlarning qaysi vaqtda amalga oshirilgani ham muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. «Wintermute» savdo faoliyati past likvidlik sharoitida sodir bo‘ldi va natijada pasayish harakatlari kuchaydi. Natijada, Bitkoin narxi tezroq $85,000 sari kamayishni boshladi.
Keyingi bosqichda nima yuz beradi?
Bitkoin yanada qadrsizlanadimi-yo‘qmi — bu endilikda asosan umumiy iqtisodiy muhitga bog‘liq. Kriptovalyuta bozoridagi yangiliklar esa hozirgi vaziyatga jiddiy ta’sir ko‘rsata olmaydi.
Agar Yaponiya Markaziy banki foiz stavkalarini oshirganini tasdiqlasa va dunyo bo‘ylab daromadlar ko‘tarilsa, Bitkoin bosim ostida qolishi mumkin. Bunday vaziyatda, «carry trade» deb ataluvchi moliyaviy strategiyalar qisqartiriladi va bu esa Bitkoin uchun qo‘shimcha xavf tug‘diradi. Kuchli yen valyutasi ham bu bosimni yanada kuchaytiradi.
Aksincha, agar moliyaviy bozorlar ushbu o‘zgarishlarni to‘liq hisobga olsa va AQSH iqtisodiy ko‘rsatkichlari pasaysa, foiz stavkalarini pasaytirish bo‘yicha kutishlar tiklanishi mumkin. Bunday paytda, Bitkoin narxi likvidatsiya bosqichi tugagach barqarorlashishi ehtimoldan xoli emas.
Ayni paytda, 15 dekabrdagi sotuvlar asosan umumiy iqtisodiy omillar ta’sirida yuz berdi. Bu holat kriptovalyuta bozorining tuzilmasida muammolar bo‘lgani uchun yuz bermadi — lekin o‘zgaruvchanlik (ya’ni, narxlarning tebranishi) tez arimaydi.
