Buenos Aires maxsus bir tebranishga ega. Bu shaharda Yevropa ulug‘vorligi va Lotin Amerikasi jo‘shqinligi birlashadi. Bu yerda iqtisodiy nazariya faqatgina universitetlarda nazariy o‘rganiladigan mavzu emas, balki oddiy odamlar uchun kunlik tirikchilik va omon qolish kurashidir. Shu bois, Devconnect 2025 tadbiri aynan shu shaharni tanlashi tasodif emas. Argentina mamlakati – ham pul barqarorligining muammolari, ham aholi orasida kriptovalyutaga keng qiziqish bilan mashhur davlat – bu soha porloq kelajakka intilayotgan bir paytda musobaqaga eng yaxshi sahnani taqdim etdi.
Avvalgi yillarda kripto sohasidagi davrlar shov-shuv, ko‘z-ko‘z va qimmatli kutilmalar bilan, ya’ni Las-Vegas o‘yin zallari kabi muhitda o‘tgan bo‘lsa, Buenos Aires barchaga mutlaqo boshqa makon bo‘ldi. Bu yerda havodan «oson pul» yoki soxtalik emas, balki quyuq qahva va chinakam muhandislik hidlanardi. Bu yerda asosiy fikr o‘zgardi. Endi biz badavlat va zerikkan kishilar uchun bezak emas, butun dunyo uchun infratuzilma qurmoqdamiz; chunki dunyo endi o‘zgarish arafasida turibdi.
Bu chuqur o‘zgarishda yo‘l topish uchun biz soha asoschilarining tajribasidan foydalandik: Artur Firstov («Mercuryo» kompaniyasining Biznes bo‘yicha bosh direktori) – u maxfiylikka oid masalalarni yoritdi; Viviya Linn («BingX» kompaniyasining Mahsulotlar bo‘yicha bosh direktori) – savdo ekotizimlariga Sunʼiy intellekt qanday tatbiq etilishini tushuntirdi; va Ivan Machena («8lends» kompaniyasining Tijorat bo‘yicha bosh direktori) – layer-2 texnologiyalari joriy etilishi haqida batafsil sharh berdi.
Ushbu yetakchilar bilan olib borilgan chuqur suhbatlar natijasida aniq bir manzara yuzaga chiqdi. Biz yangi davrga kirmoqdamiz. Bu hikoya – qanday qilib maxfiylik majburiy talabga aylandiyu, Sunʼiy intellekt moliyaviy maydonda o‘z o‘rnini talab qilayotgani va global xilma-xillik «odatiy foydalanuvchi» haqidagi mifni yemirganini aks ettiradi.
Maxfiylik majburiyati: funksiyadan asosga o‘tish
Buenos Airesdan chiqqan eng kuchli xabar dabdabali reklama yoki mashhurlar orqali emas, aynan texnik seminarlar va dasturchilar yig‘inlarida sokin tarzda yetkazildi. Bu xabar sodda: ochiq-oshkoralik tekshirib bo‘ladigan xususiyat, ammo mutlaq oshkoralik xavfli zaiflikdir.
Bangkokdagi avvalgi tadbirlarda maxfiylik faqat bir yo‘nalish, ya’ni faqat bir necha odamlar uchun kichik mavzu edi. Buenos Airesda esa u butun sohaning asosiy masalasiga aylandi. Tarmoq barcha ishtirokchilari shuni anglab yetdiki: maxfiylik bo‘lmasa, ommaviy joriy etish bo‘lmaydi — faqat ommaviy kuzatuv bo‘ladi, xolos.
Artur Firstov, ya’ni «Mercuryo» kompaniyasi (fintex kompaniya) Biznes bo‘yicha bosh direktori, bu burilishni aniq tasvirlab berdi. U ushbu tadbirning asosiy mavzulari ustida mulohaza yuritar ekan, kayfiyat o‘zgarganini ta’kidladi.
«Maxfiylik eng asosiy mavzu bo‘ldi», deydi Firstov va davom etadi:
«Bangkok bilan solishtirganda, u yerda maxfiylik faqat bir yo‘nalish edi, Buenos Airesda esa u asosiy sahnaga chiqdi.»
Uning bu kuzatuvi konferensiyaning har bir maydonida ko‘ngildan o‘tgan hissiyotga hech bir so‘z yetolmas darajada to‘g‘ri keldi. Ishbilarmon markazlar va o‘quv xonalarida shunday ibora tarqaldi va Devconnect 2025’ning norasmiy shioriga aylandi:
«Agar pul hamyoningiz maxfiylikni ta’minlamasa, u zamonidan qolgan.»
Bu shunchaki texnik yangilik emas. Bu – tobora oshkoralashib borayotgan dunyoda moliyaviy ma’lumotlarni noshodlik bilan ishlatishga javobdir. Firstov ta’kidlaydi: tadbirda asosiy ohang yuqoridan belgilandi — ya’ni Vitaliy Buterin (Ethereum asoschisi) o‘z shaxsiy maxfiylik texnologiyalarini, operatsion tizim va mobil qurilmalaridan maxfiy RPC’larigacha, batafsil ko‘rsatib berdi.
Lekin asosiy o‘zgarish bu texnologiyalarning oddiy foydalanuvchi uchun qay tarzda qulay qilib taqdim etilayotgani bo‘ldi. Endi buyruq satridagi qiyin dasturlar emas, balki «g‘oyibona» ishlash muhim.
Firstov shunday tushuntiradi:
«Ishlab chiquvchilar endi yashirin manzillar, aqlli hisob yangiliklari, faqat kerakli maʼlumotni ochuvchi tizimlar va ‘shunday oddiy sozlamalarni yaratishga eʼtibor qaratishyapti – foydalanuvchi texnik murakkablikdan bexabar qoladi’.»
Aynan shu «g‘oyibonalik» asosiy orzu bo‘ldi. Foydalanuvchi nol bilim isbotlari yoki murakkab texnologiyani tushunishni istamaydi, u faqat balansini boshqalar ko‘rmasligiga ishonch hosil qilmoqchi.
Maxfiylikka qaratilgan harakatlar bilan birga, Firstov DeFi (Markazlashmagan moliya) sohasida ham aniq pragmatik rivojlanishni ko‘rsatadi: «Stabil tokenlar bo‘yicha zudlik bilan tasdiqlash imkonini beruvchi yechimlar» va yangi daromad manbalari, ya’ni «Oddiy va ishonchli, ommabop dasturlar orqali foyda olish, ammo xavfli sxemalarsiz». Endi soha 10 000% yillik daromadli firib-sxemalardan uzoqlashmoqda. Endi barqarorlik va maxfiylik muhim – Bozor barqarorligi, investitsiyalar barqarorligi, kelajak barqarorligi.
“Qora quti” mojarosi: Biz kimga ishona olamiz?
Lekin har bir inqilob ichida ham o‘z ziddiyatlari bo‘ladi. Maxfiylik zarurligi masalasida yakdillik bo‘lsa-da, bunga erishish usuli haftaning eng qizg‘in va dolzarb muhokamalariga sabab bo‘ldi. Bahs aynan «Ishonchli ishlovchi muhit» (Trusted Execution Environments — TEE), ya’ni maxsus xavfsiz kompyuter qurilmalari atrofida avj oldi.
Demak, kelajakda maxfiylikni matematik shifrlash vositalari taʼminlaydimi yoki faqat maxsus uskuna ishlab chiqaruvchilari hal qiladimi?
Firstov bu bahsni «eng kutilmagan va eng bahsli texnik ziddiyat», deb ataydi. Bitta tomon amaliyot tarafdorlari edi. U deydi:
«Bir guruh shuni ta’kidladi: TEE’lar yuqori tezlik, past kechikish va maxfiy hisoblash uchun muqarrar zarur. Ayniqsa, maxfiy hisob-kitoblar, moliyaviy vositalar va agentlar asosidagi algoritmlar uchun.»
Ularning dalili kuchli: Agar biz blokcheynda «Uoll-strit» tezligiga yetishni istasak, faqat matematik usullardan foydalanish yetarli emas. Ko‘proq uskunaviy tezlashtirish zarur.
Lekin qarshi tomon ham qat’iy va prinsiplarga sodiq bo‘ldi. Firstov ularning ogohlantirishi haqida shunday deydi: «Agar ishonch modeli shunchaki bir markaziy ma’lumot markazidagi ‘qora quti’ serveriga asoslansa, unda kripto sohasining an’anaviy moliyadan unchalik farqi qolmaydi.»
Agar biz bank serverini shunchaki Intel kompaniyasining SGX qurilmasiga almashtirsak, markazlashtirishdan voz kechdik, deb bo‘ladimi?
Bu esa hozircha ochiq qolayotgan va ehtimol kelgusi o‘n yillik tadqiqotlar uchun asos bo‘lib qoladigan muhim savolga olib keldi:
«Butun dunyodagi stabil tokenlar va to‘lov infratuzilmasi qay darajada yopiq uskunada ishlashiga rozilik bildiramiz? Bu sharoitda yetarlicha ishonchsiz (trust-minimized) tizim deganda nimani tushunamiz?»
Mashinalarning yuksalishi: AI (sunʼiy intellekt) moliya sohasining yangi meʼmori sifatida
Kriptografchilar uskunaga nisbatan ishonch borasida tortishayotgan bir paytda, kripto infratuzilmalariga «Sunʼiy intellekt» ham asta-sekin kirib kelmoqda. Devconnect 2025 faqat kitob (ledger) haqida emas, balki markazlashmagan ma’lumotlar va avtonom tizimlar birlashuvi haqidayam bo‘ldi.
Viviya Linn, ya’ni «BingX Labs» (ilmiy-tadqiqot laboratoriyasi) Mahsulotlar bo‘yicha bosh direktori va rahbari, tez o‘zgarib borayotgan markazlashgan birjalar (CEX) tajribasini ulashdi. Uningcha, asosiy mavzu aniq va inkor qilib bo‘lmas edi.
Linn deydi:
«Men uchun asosiy mavzu — bu Sunʼiy intellektni birja infratuzilmasiga kiritish va birjalar endi faqatgina savdo uchun emas, balki to‘liq moliyaviy ekotizimga aylanayotganini anglash edi.»
U moliyaviy sohaning kelajagini tasvirlaydi. Unda Sunʼiy intellekt bu sohani bog‘laydigan asosiy kuchga aylanadi.
«Ishlab chiquvchilar Sunʼiy intellekt yordamida savdo, omonatlarni saqlash, to‘lovlar, xavfni boshqarish va foydalanuvchi uchun kerakli bilimlarni yagona “super ilova” tajribasida birlashtirish yo‘llariga qaratilga edi.»
Lekin, maxfiylik sohasida TEЕ (Ishonchli Ijro Muhiti) bo‘yicha mavjud munozaralarga o‘xshab, Sunʼiy intellekt texnologiyasini kiritish ham o‘ziga xos xavfsizlik muammolarini keltiradi. Hayotiy jamg‘armangizni Sunʼiy intellektga qanday qilib ishonib topshirish mumkin? Lin Sun o‘zi «foydalanuvchi ma’lumotlari va mablag‘lari xavfsizligiga zarar yetkazmaydigan Sunʼiy intellekt asosidagi imkoniyatlar uchun maxfiylikni ta’minlovchi hisoblash va zanjirda tasdiqlash imkoniyatiga ega, xavfsiz va ishonchli tizimlarga kuchli intilish bor»ligini ta’kidlaydi.
Maqsad — «aqlli va yuqori darajada xavfsiz ekotizimlar yaratishdir. Ular foydalanuvchilarga robotlashtirilgan yordam va kontekstli xizmatlar beradi, lekin ishonchdan voz kechmaydi». Lekin eng qiziqarli tortishuv, Lin fikricha, texnik imkoniyat emas, balki Sunʼiy intellektning mustaqilligi yuzasidan bo‘ldi.
Lin shunday deydi: «Asosiy bahsli masala Sunʼiy intellekt agentlari savdo muhitida qanchalik mustaqil bo‘lishi kerak, degan savol edi.» Xona bu savolda ikki guruhga bo‘lingan edi.
U qo‘shimcha qiladi:
«Ba’zi ishlab chiquvchilar agentlar likvidlikni boshqarishi, portfellarni muvozanatlashtirishi va buyurtmalarni inson nazoratisiz joylashtirishini taklif qildi. Boshqalar esa Sunʼiy intellektga amalga oshirish qatlamiga to‘liq ruxsat berish tizim xavfini keltirib chiqarishini ogohlantirdi.»
Asosiy kelishmovchilik bozorlar faoliyatida inson roli masalasiga borib taqaladi: «Sunʼiy intellekt savdodagi inson uchun yordamchi bo‘lishi kerakmi yoki to‘liq mustaqil bozor ishtirokchisiga aylanishi kerakmi?» Buenos-Ayresda esa kelishuv avtonomiyaga, ya’ni mustaqillikka tomon siljiyotgani sezildi, ammo bu mustaqillikni faqat kuchli kriptografik xavfsizlik kafolati bilan amalga oshirish kerakligi ta’kidlandi.
Geografiya taqdirni belgilaydi: Janubiy yarimshardan olingan saboqlar
«Devconnect 2025» tadbirining eng tub o‘zgaruvchan jihati esa aynan joyning o‘zidir. Bu tadbirni Argentina davlatida o‘tkazish jahon dasturchilarini haqiqiy hayot muammolari bilan to‘qnashishga majbur qildi. «Kremniy vodiysi»da ishlovchi dasturchilar har bir millisekundlik samaradorlik ustida bosh qotirsa, Buenos-Ayres aholisi o‘z mehnat qiymatini inflyatsiyadan saqlash haqida qayg‘uradi.
Artur Firstov bu xilma-xillik muhokamalarning nazariy texnik haldan omon qolish vositalariga o‘zgarishiga sabab bo‘lganini ko‘rdi. U shunday deydi: «Devconnect tubdan farq qiluvchi foydalanuvchi ehtiyojlarini bir xonaga keltirdi».
«Lotin Amerikasi jamoalari har kuni ishlatiladigan,“arzon smartfonda ham ishlaydigan hamyonlar” yoki ijarani va ish haqlarini barqaror tokenlarda to‘lash kabi muhim holatlarni ko‘rsatdi», deydi Firstov va yana qo‘shimcha qiladi:
«Buni esa Osiyo va AQSh infrastrukturasi jamoalari bilan taqqoslang: ular haligacha “doimiy fyuchers, yo‘naltirish, MEV va kechikish”ga e’tibor qaratgan edi».
Shu ikki dunyo to‘qnashuvi birlashishga olib keldi. Endi «Bir soniyada operatsiyalar soni» (TPS) bo‘yicha poygalar emas, balki foydalanuvchi uchun qulaylik (UX) va haqiqiy ishga joriy qilish masalalari muhim bo‘lib qoldi. Firstov endi haqiqatan muhim bo‘lgan savollarni sanab o‘tadi:
«Aqlli hamyonlar murakkablikni yashirib, oddiy moliyaviy ilova sifatida ishlatilishini qanday ta’minlash mumkin? Qanday qilib “yuqori tezlikda savdo va oylik ish haqi to‘lovlarini” birga qo‘llab-quvvatlab, ishonch va xavfsizlikdan voz kechmaslik kerak?»
Eng katta tushuncha? «Kriptosohasida yagona, barchaga mos keladigan foydalanuvchi tipi mavjud emas».
Vivien Lin ushbu fikrni takrorlab, argentinaliklar borligi muhokamalardagi nazariy muammolarni hayotiy ehtiyojlar sari burdi, deydi.
«Hususan, Argentina davlatidan kuchli ishtirok bo‘lganligi tufayli dasturchilar o‘rtasida muhokama “haqiqatga asoslangan muammolar”ga, ya’ni haqiqiy foydalanish yo‘llariga burildi. Faqatgina nazariy ko‘lam bilan cheklanib qolmadi.»
Argentinalik quruvchilar pullar falsafasi haqida emas, aynan bugungi dolzarb muammolar ustida yechim topishni istashmoqda.
Lin shunday tushuntiradi:
«Argentinalik quruvchilar inflyatsiya, kapital nazoratlari va o‘zgaruvchan iqtisodiyotda tez va ishonchli hisob-kitob tarmoqlari zarurligini ko‘tardi.»
Bu esa birja nimaga aylanishi kerak, degan tasavvurni kengaytirdi. «AI asosida ishlovchi ekotizimlar» nafaqat mahalliy cheklovlarga, balki kengroq muammolarga – regulativ jihatdan parchalangan muhit, chegaralar osha likvidlik va avvalo mobil foydalanuvchilar uchun qulay tizimlarga e’tibor qaratmoqda.
Haqiqatan nima qurilmoqda? Haqiqatdan ko’ra infrastrukturaga e’tibor
Falsafiy va hududiy muhokamalardan chekinib, quyidagi savolga javob izlash kerak: ishlab chiquvchilar aslida qayerda kod yozmoqda?
Ivan Machena, «8lends» (kompaniya) bosh kommunikatsiya boshlig‘i, bugungi ekotizimga real baho beradi. «Hayot yo‘qligi holda baland baholangan blokcheynlar» zamoni yakunlanmoqda. Endi e’tibor haqiqiy mahsulotlarni yaratishga xizmat qiladigan ekotizimlarga qaratilgan.
Machena shunday deydi: «Devconnect atrofidagi keng sohadagi suhbatlarni ko‘rib, bir necha Layer-2 hamda ilova qatlamiga oid loyihalar hali ham ishlab chiquvchilarni jalb qilmoqda».
Iste’molchilar segmentida Machena «Base» (layihasi) tilga olinadi. U «tez o‘sish va silliq foydalanuvchini jalb qilish infratuzilmasi» bilan ko‘p marotaba eslatilib, chakana foydalanuvchi uchun asosiy kirish eshigiga aylandi. DeFi yo‘nalishida «Arbitrum» (layihasi) «yetuk ekotizimi va moslashuvchanligi» tufayli yetakchi bo‘lib qolmoqda. «Polygon» (loyihasi) esa muvozanat izlovchi jamoalar uchun unga xos bo‘lgan barqarorlikni saqlab kelmoqda.
Shunga qaramay, Machena kuchli texnologiyalar sari siljish kuzatilayotganini bildiradi.
«Texnik jihatdan kuchli va uzoq muddatli mahsulotlar ustida ishlovchi jamoalar ayniqsa zkSync va StarkNet kabi zk-tizimlarga tobora ko‘proq e’tibor qaratmoqda. Ma’lumot aniq: Devconnect doirasida bo‘layotgan muhokamalar hozirda real mahsulotlarni qo‘llagan Layer-2 loyihalariga qaratilgan, faqat tajribaviy kontseptsiyadagilarga emas.»
Artur Firstov bu amaliy xaritaga yana bir qatlam – maxfiylik va «agentga mos» sohalarni qo‘shadi. U «Aztec» (layihasi)ni «maxfiylik birinchi o‘rinda turadigan, mahsulotlar “zaruridagida ochiq, odatda yopiq” bo‘lishi mumkin muhit sifatida» alohida ta’kidlaydi.
Eng muhimi, Firstov «Privacy Pools» (loyihasi)ni kiberpunk dunyoqarashi va institutsional haqiqat o‘rtasidagi ko‘prik sifatida ko‘rsatadi. U «muvofiqlik talablariga javob beruvchi yechim… Ya’ni regulatorlar va yirik kapital uchun qulay bo‘lgan maxfiylik modeli» sifatida namoyon bo‘ldi.
Bundan tashqari, haqiqiy dunyo ham blokcheynga o‘tmoqda. Firstov dasturchilar jamoalari «DePIN» (Markazlashmagan jismoniy infratuzilma tarmog‘i) usulidagi saqlash va hisoblash xizmatlarini, barqaror tokenlar orqali to‘lov qilishni yo‘lga qo‘yayotganini ta’kidlaydi. Bunda maqsad — «kriptovalyutani an’anaviy bulutli xizmatlar kabi qulay qilish»dan iborat.
2026-yilga qarash: qimorxonadan ibodatxonagacha
Devconnect 2025 anjumani yakunlanib, ishtirokchilar Buenos-Ayres shahridan dunyoning turli burchaklariga qaytishmoqda. Bu yilgi muhit ancha boshqacha. Soha tobora yetuklashmoqda. Tadbirda ommaviy reklama emas, kichik, texnik va jamiyat tomonidan boshqariladigan uchrashuvlarga ahamiyat berildi. Bu yondashuv, ya’ni jamoatchilik asosida shakllangan texnik muhokamalar, kelasi yil uchun asosiy yo‘nalishni belgilamoqda.
Artur Firstov kriptosohada hikoya qilish uslubi tubdan o‘zgarishini bashorat qilmoqda:
“2026 yildagi narrativlar endi bu o‘zgarishni aks ettiradi: «infratuzilma hikoyasi, endi kazino emas»; «barqaror tokenlar — kripto old qismi»; va maxfiylik — oddiy talab».”
Bu kelajak tasviridir. Unda kriptovalyuta endi qimor bilan bir qatorda esga olinmaydi, aksincha jahon moliyaviy tizimining ko‘rinmas va mustahkam tamal toshiga aylanadi. Endi savollar token narxlari haqida emas. Artur Firstovning so‘zlariga ko‘ra, eng muhim savol endi: “Qaysi Web2–Web3 integratsiyalari haqiqiy foydalanuvchilar uchun amallyotga tatbiq etiladi va foyda keltiradi?”
Vivien Lin ham buni tasdiqlaydi. U kelajakni muhofazalangan yopiq infratuzilmalarda emas, balki bir-biri bilan bog‘langan ekotizimlarda ko‘radi.
“Bu tadbir kriptosavdoda kelajak birinchi navbatda ekotizimlarda bo‘lishini yana bir bor ko‘rsatdi. Ushbu yondashuv sohani birlashgan, sunʼiy intellekt kuchiga ega savdo tizimlariga olib bormoqda. Endilikda 2026 yilga yaqinlashar ekanmiz, likvidlik, shaxsni aniqlash, ijro va strategiyani avtomatlashtirish bir butun tizimga aylanadi.”
Buenos-Ayres kriptosohasining ruhiyati uchun sinov maydoni bo‘ldi. Sanoat oson javoblar topmasdan, nihoyat, to‘g‘ri va murakkab savollarni bera oldi. Endilikda xayollar kamroq, lekin amaliy vositalar ko‘proq. «Kazino hikoyasi» tugadi; «infratuzilma hikoyasi» boshlandi. Nihoyat, uzoq yillardan so‘ng, bardavom va mustahkam narsa qurilayotganini his qilamiz. Bozor barqarorligi, investitsiyalar barqarorligi, kelajak barqarorligi.
