Bugun «Amazon Web Services (AWS)» (bulut xizmatlari provayderi) yana bir uzilishni boshdan kechirgani xabar qilindi. Bu atigi 10 kun avval, 20-oktabrda yuz bergan yirik nosozlikdan keyin sodir bo‘ldi. «AWS»ga tayanuvchi ko‘plab platformalar turli darajadagi ishlash muammolarini bildirishdi.
Bu ketma-ket uzilishlar fonida kripto hamjamiyatida jiddiy savol paydo bo‘ldi. Katta serverlar ishdan chiqib, anchaga cho‘zilsa, blokcheyn tarmoqlari va raqamli aktivlar qanchalik xavfsiz qoladi?
Amazon veb-xizmatlari veb3ning tayanch infratuzilmasi — odamlar buni unutib qo’ysalar ham
«Markazsizlashtirish» blokcheynning asosiy tamoyili bo‘lsa-da, Web3 infratuzilmasining katta qismi hali to‘liq markazsizlashtirilmagan.
Ko‘plab muhim bo‘g‘inlar — RPC nuqtalari (masofadan chaqiruv xizmati), APIlar (dasturiy interfeyslar), birja saytlarining old qismlari, tahlil panellari, narx ma’lumotlari oqimi, hatto hamyon xizmatlari — markazlashgan bulut xizmatlarida ishlaydi, ayniqsa «AWS US-East-1» (mintaqa)da.
«Infura» (blokcheyn infratuzilma xizmati), «Alchemy» (blokcheyn infratuzilma xizmati), «QuickNode» (tugun xostingi xizmati), «Ankr» (tugun xostingi xizmati) va yana ko‘plab tugun joylashtirish xizmatlari «AWS»da yirik klasterlar ishga tushiradi. Ko‘plab birjalar, kastodial saqlovchi xizmatlar va hamyonlar hisoblash hamda ma’lumot saqlash uchun «AWS»ga tayangan.
Albatta, «Efirium» (blokcheyn tarmog‘i)ning asosiy tarmog‘i o‘zi markazlashmagan bo‘lib qoladi. Biroq unga kirish (RPC shlyuzlari va APIlar) ko‘pincha markazlashgan infratuzilma orqali amalga oshadi.
«AWS» nosozlikka uchraganda — bu oy ichida ikki marta bo‘lgani kabi — blokcheynning o‘zi emas, balki kirish qatlami izdan chiqadi. Ammo oddiy foydalanuvchi uchun bu, go‘yo «blokcheyn ishlamay qoldi» degan holatdan farq qilmaydi.
Demak, tarmoqlar xavfsiz qoladi. Ammo foydalanuvchi kirishi markazlashgan infratuzilma bo‘g‘inlarida torayib, tiqilinchga aylanadi.
Kriptovalyutaning eng katta zaifligi — markazlashmagan tizimlarga kirishning markazlashtirilgani
20-oktabrdagi uzilish paytida «MetaMask» (hamyon ilovasi) va «Uniswap» (markazlashmagan birja) foydalanuvchilari ulanish muammolarini boshdan kechirdi. Sababi — RPC nuqtalari vaqtida javob bermadi.
Shuningdek, NFT bozorlar va ma’lumot orakullari yangilanishlarda kechikish ko‘rdi. Ba’zi DeFi (markazlashmagan moliya) protokollari narx ma’lumotlarini ola olmadi yoki aqlli shartnoma chaqiruvlarini yakunlay olmadi. Chunki ularning oraliq qatlam APIlari (AWSda ishlaydigan xizmatlar) umuman ochilmadi.
Bu yashirin tizimli zaiflikni ko‘rsatadi: «kirish qatlami» bir nechta juda yirik bulut xizmatlarida markazlashgan.
Agar «Amazon Web Services (AWS)» (bulut xizmatlari provayderi), «Microsoft Azure» (bulut xizmatlari provayderi) yoki «Google Cloud» (bulut xizmatlari provayderi)da zanjirsimon nosozliklar yuz bersa, «markazlashmagan» ekotizimlar ham vaqtincha to‘xtab qolishi mumkin.
Buni shunday tasavvur qiling: uyingiz ko‘p kirishli bo‘lsa-da, bitta kalitga bog‘liq. Kalit xizmati to‘xtasa, eshiklar ham ochilmaydi.
Amazon veb-xizmatlaridagi uzilishlar haqiqiy kriptovalyuta mablag‘larining yo‘qotilishiga olib kelishi mumkinmi?
Qisqa muddatda — ha, kirishdagi uzilish mumkin. Foydalanuvchilar savdo qila olmasligi, ko‘prik (bridge) xizmatlaridan foydalana olmasligi yoki tranzaksiyalarni tasdiqlay olmasligi ehtimol.
Shuningdek, kastodial saqlovchi xizmatlarda tasdiqlash kechikishi yoki hisobotda nosozliklar yuzaga kelishi mumkin. Birjalarning API tugunlari o‘chsa, ular pul yechib olishni vaqtincha to‘xtatishi ham mumkin.
Biroq zanjirdagi aktivlar o‘zi xavfsiz qoladi. Ular butun dunyoga tarqalgan blokcheyn tugunlarida saqlanadi va ishlashda davom etadi. Xavf aktivlarning saqlanishida emas, balki tranzaksiyalar uzluksizligida.
Yana bir nozik xavf — bozor reaksiyasi. Agar yirik bulut uzilishi beqarorlik paytiga to‘g‘ri kelsa va birjalar yoki orakul ma’lumot oqimlari o‘chib qolsa, likvidlikdagi bo‘shliqlar va narx siljishi kuchayadi. Bu keskin qulashlarga yoki arbitrajdagi g‘ayritabiiy holatlarga olib kelishi mumkin. Kriptosohada vaqt — bu nafaqat pul, balki ishonch.
Biz «chekka qismdagi markazlashuv»ning markazlashmagan dunyo uchun yagona nosozlik nuqtasiga aylanayotganini ko‘ryapmiz.
Agar kelajakda «AWS» miqyosidagi uzilish zanjirdagi yuqori faollik bilan bir vaqtda ro‘y bersa — masalan, «Bitkoin» yarimlashuvi yoki ETF omili bilan kuchaygan ko‘tarilish paytida — foydalanuvchilar muzlab qolgan hamyonlar, to‘xtab qolgan svoplar va ishlamay qolgan likvidlik hovuzlariga duch kelishi mumkin.
Bu taxmin emas. 2021 va 2025 yillardagi «AWS» uzilishlari NFT bozorlariga, hamyon APIlariga va bir nechta savdo platformalariga ta’sir ko‘rsatgan.
Xulosa: «AWS»dagi uzilishlar kripto xavfsizligiga emas, kriptoga kirish imkoniga ta’sir qiladigan real, tizimli xavfdir. Ular «go‘yoki markazlashmagan» ekotizim qanchalik chuqur markazlashganini ochib beradi. Bozor barqarorligi, investitsiyalar barqarorligi, kelajak barqarorligi. Faoliyat nafaqat yangiliklar, balki mas’uliyat bilan belgilanadi.
