«Koreya Banki» (markaziy bank) tomonidan chop etilgan so‘nggi Moliya barqarorligi bo‘yicha hisobot, koreyalik kripto-investorlarning xatti-harakatlarida muhim o‘zgarish yuz berayotganini ko‘rsatmoqda: ular ilgari tajovuzkor tarzda tokenlarni to‘plagan bo‘lsa, endilikda foyda olish strategiyasini afzal ko‘rmoqda. Bu esa, global bozor dinamikasiga qanday ta’sir ko‘rsatishi haqida savollar tug‘diryapti.
Ya’ni, Bitkoin shu yil $100,000 darajasidan yuqoriga chiqqan paytda ham, koreyalik investorlar ko‘proq tokenlarni sotib olish borasida faol bo‘lish o‘rniga, o‘z sarmoyalarini naqd qilishni tanlamoqda.
Koreyaning haddan tashqari savdo faolligi pasayish alomatlarini ko‘rsatmoqda
Janubiy Koreya global kriptovalyuta bozorida o‘z og‘irligidan ko‘ra kattaroq ta’sirga ega. Mamlakat aholisi umumjahon miqyosida kam ulushni tashkil qilsa-da, koreys voni (KRW) bilan savdo juftliklari hajm bo‘yicha doimiy ravishda eng yuqori ikkita fiat valyutasi ichida bo‘lgan, ba’zi holatlarda AQSH dollaridan ham oshgan.
Lekin, «Koreya Banki» (markaziy bank) hisobotida investorlar xatti-harakatida sezilarli o‘zgarish sodir bo‘lgani aytilgan. Koreyada tokenlar aylanish ko‘rsatkichi 156,8% ni tashkil etmoqda, bu esa jahon o‘rtacha darajasi bo‘lgan 111,6% dan ancha yuqori. Biroq, bu faoliyat xarakteri o‘zgargan: endi koreys chakana investorlar narx oshishidan foyda olish uchun tokenlarni sotmoqda, 2025-yilgi buqa bozorida esa tokenlarni to‘plashga shoshilmayapti.
Markaziy bank quyidagicha izoh berdi: «Ichki kriptovalyuta bozorida tokenlarni aylantirish ko‘rsatkichi juda yuqori, chunki ishtirokchilarning aksariyati mustaqil investorlar bo‘lib, ular ko‘pincha qisqa muddatli savdo orqali foyda olishga harakat qiladilar».
Jamlanish xavflari va bozor tuzilmasiga oid tashvishlar
Hisobotda ko‘rsatilishicha, bozorda yuqori darajada konsentratsiya mavjud: 2024-yildan 2025-yil iyungacha bo‘lgan davrda eng ko‘p savdo qiluvchi 10% investorlar jami savdoning 91,2% ni tashkil etgan. Bu esa, tokenlarning narxini boshqarish bir necha yirik ishtirokchilar qo‘lida to‘planishi xavfini oshiradi.
Koreyada o‘ziga xos tartibga solish tizimi mavjud — yuridik shaxslar (korporatsiyalar) kriptovalyuta savdosida ishtirok eta olmaydi va xorijiy investorlar ichki birjalarda token sotib ola olmaydi. Shu sababli, bozor deyarli to‘liq mustaqil chakana investorlar bilan to‘ldirilgan. Professional likvidlik ta’minlovchilar (market-meykerlar) ishtirok etmagani sababli ham, savdoda likvidlik yetishmaydi. Buni 2025-yil oktyabrda «Bithumb» birjasida «Tether» tokenining narxi 5 barobar ko‘tarilishi ko‘rsatdi.
Dunyo miqyosidagi to‘lqinli ta’sir
Koreys treyderlari faol bo‘lmasa, butun dunyo bozori buni darhol sezadi. Tarixiy ma’lumotlarga ko‘ra, 2017 va 2021 yillardagi buqa bozori davrida «Upbit» va «Bithumb» kabi koreys birjalari global hajm bo‘yicha eng oldindan joylashgan bo‘lgan. «Kimchi Primiya» nomi bilan mashhur bo‘lgan davrlarda koreys kripto narxlari xalqaro kurslardan yuqoriroq savdoda bo‘lib, bu chakana investorlar kayfiyatining ko‘rsatkichi bo‘lib xizmat qilgan.
Endilikda, foyda olishga ko‘proq urg‘u berilganligi tufayli 2025-yilgi narxlar ko‘tarilishi avvalgi sikllarga qaraganda sekinroq bo‘layotganiga sabab bo‘lishi mumkin. Koreys chakana investorlar ilgari kabi faollik bilan tokenlarni sotib olayotgani yo‘qligi sababli, global buyurtmalar kitobida muhim sotib olish bosimi kamaydi.
Bu o‘zgarishlar boshqa omillarsiz yuz bermayapti. «Koreya Banki»ning oldingi hisobotida aytilishicha, mamlakatda kriptofaoliyatning sekinlashuviga mahalliy fond bozori o‘sishi sabab bo‘lmoqda. «KOSPI» (fond indeksi) yildan-yilga 70% dan ortiq o‘sib, dunyoning eng yaxshi ko‘rsatkichli katta indeksi bo‘ldi. Unga «Sunʼiy intellekt» bilan bog‘liq aksiyalar — «Samsung Electronics» kompaniyasi va «SK Hynix» kompaniyasi yetakchilik qildi.
Koreyaning yirik kripto platformalarida kunlik savdo hajmi 2024-yildagi eng yuqori nuqtalarga nisbatan 80% dan ko‘proq kamaydi. Mahalliy investorlar kapitalini aksiyalarga va AQSHning o‘zgaruvchan ETFlariga (birja fondlariga) yo‘naltirmoqda. «Kripto doirasidagi koreys investorlar qayerga ketdi? Javob: Yon-atrofdagi fond bozoriga», deb yozadi tahlilchi AB Kuai Dong.
Turli yo‘llar: Janubiy Koreya va butun dunyo darajasida institutsional qabul qilish
Global bozor tendensiyalari bilan solishtirilganda farq yaqqol: Koreya bozori hali ham mustaqil investorlar bilan to‘la, biroq xalqaro maydonlarda 2024-yil yanvarda «AQSH Qimmatli qog‘ozlar va birja komissiyasi» (regulyator tashkiloti) spot Bitkoin ETFlariga ruxsat berganidan so‘ng, institutlar faolligi tez oshdi. Bu mahsulotlar orqali 54 milliard dollardan ortiq soflikda kapital kelib tushgan, «BlackRock» kompaniyasi (moliya tashkiloti) IBIT spot Bitkoin ETFi esa, 50 milliard dollardan ortiq aktivlarni boshqarishga muvaffaq bo‘ldi.
«Koreya Banki»ning hisobotida bu farq tan olingan va quyidagicha qayd etilgan: global kriptovalyuta bozorlari, ayniqsa makroiqtisodiy muammolar yoki pul-kredit siyosati o‘zgargan paytlarda, an’anaviy aksiyalar bilan tobora ko‘proq bog‘lanmoqda. Bitkoinning AQSH S&P 500 aksiya indeksi bilan o‘zaro bog‘liqligi 2020-yildan buyon ancha oshgan. Buni institutlar ishtiroki, kompaniyalar xazinasining Bitkoin xaridi va ETFlar ko‘payishi asosiy turtki bo‘lmoqda.
Buning aksiga, Koreya bozori bu global ta’sirlardan nisbatan himoyalangan. Markaziy bank buni mustaqil investorlar ulushining yuqoriligi, likvidlik yetishmasligi va kapital harakatiga cheklovlar bo‘lishi bilan izohlaydi. Bu esa, arbitraj (narx farqlaridan daromad olish) imkoniyatlarini cheklaydi.
Keyingi bosqich: institutsionallashtirish paydo bo‘lish arafasida
Hisobotga ko‘ra, Koreya bozoridagi xususiyatlar qonunchilik islohoti davom etishi bilan o‘zgarishi mumkin. Hukumat 2025-yil iyunidan boshlab notijorat tashkilotlarga kripto-aktivlarni sotish huquqini berdi, shuningdek, professional investorlar uchun ham cheklangan sinov asosida savdo qilishga ruxsat berdi. Hozirda spot Bitkoin ETFiga ruxsat berish masalasi ham muhokama qilinmoqda.
«Koreya Banki» bashorat qiladi: moliya tashkilotlari va xorijiy investorlarni bozorga jalb qilish bozorni to‘g‘ri shakllantirish va likvidlik muammolarini yumshatishda yordam beradi. Institutlar ishtirokining oshishi vaqt o‘tishi bilan savdo hajmidagi o‘zgaruvchanlikni kamaytiradi va aylanish sur’atini barqarorlashtiradi.
Lekin markaziy bank xavflarni ham eslatadi. «Yirik axborot va kapitalga ega korporatsiya hamda xorijiy investorlar bozorga kirsalar, ichki kripto narxlari taklif va talabdagi o‘zgarishlarga sezgir bo‘lib qolishi mumkin», — deyiladi hisobotda. Shu sababli, o‘tish davrida doimiy nazorat zarurligi ta’kidlanmoqda.
Xulosa qilib aytganda
Koreya kripto bozori muhim burilish nuqtasida. Agarda ilgari tokenlarni faol xarid qilish ustuvor bo‘lgan bo‘lsa, endi foydani naqd qilish asosiy maqsadga aylandi. Bu esa, investorlar yetuklashganidan dalolat, lekin boshqa tomondan, global bozor dinamikasidagi asosiy harakatlantiruvchi kuchlardan birini yo‘qotmoqda. Institutlar uchun sharoitlar kengayib, tartibga soluvchi cheklovlar kamayishi bilan Koreyaning global kripto jarayonlarga ta’siri oddiy hajmlardan ko‘ra, murakkab va katta kapitallar oqimi orqali yuzaga chiqadi.
Hozircha esa, koreys chakana treyderlarning mustaqil ravishda global savdo to‘lqinlarini harakatga keltirish davri yakunlanmoqda. Bu o‘zgarish, yaqin kelajakda bozor hissiyotlari va investitsiya kayfiyatining yo‘nalishlarini butunlay tubdan o‘zgartirishi mumkin.
