Amerika Qo‘shma Shtatlarida 2025-yilning uchinchi choragida chakana (kichik) investorlar umumiy aksiyalar savdosi hajmining qariyb 20 foizini egalladi. Bu butun tarixda ikkinchi eng yuqori daraja hisoblanadi. Shu bilan birga, kriptovalyuta bozori esa aksincha holatni namoyon qilmoqda — bu yerda yirik tashkilotlarning ishtiroki ko‘paygan, kichik investorlar esa bozordan chekinmoqda.
Bu farq — ya’ni, oddiy aksiyalar va raqamli aktivlar o‘rtasidagi tafovut — bozor pishganligi, o‘zgaruvchanligi hamda 2026-yilga yaqinlashar ekan, har ikki aktiv turi uchun qanday istiqbollar kutayotganini anglash uchun juda muhim savollarni tug‘diradi.
Aksiyalarni ko‘proq oddiy aholi sotib olayapti, kriptovalyutaga esa yirik institutlar kirib kelmoqda
Kichik investorlarning faolligi oshgani aksiyalar bozori tuzilmasida katta o‘zgarishlarni bildiradi. «Kobeissi Letter» (axborot tahlil tashkiloti) tomonidan eʼlon qilingan maʼlumotlarga ko‘ra, yakkalik sarmoyadorlar 2025-yilning uchinchi choragida savdolardagi ulushini tarixdagi ikkinchi eng yuqori ko‘rsatkichga yetkazishdi. Bu ko‘rsatkich 2021-yilning birinchi choragidagi memkoinlar «to‘lqini» davriga juda yaqinlashdi.
2020-yilgacha, bir necha yil davomida chakana investorlar ulushi o‘rtacha 15 foiz atrofida bo‘lgan. Shu sababli, hozirgi 20 foizlik ko‘rsatkich juda muhim o‘zgarishdir.
Kichik investorlarning ulushi, allaqachon yirik institutsional (tashkilotiy) guruhlardan o‘zib ketdi. An’anaviy uzoq muddatli investitsiya fondlari va xedj-fondlar o‘tgan chorakda har biri 15 foiz atrofida savdo hajmini tashkil etdi, bu esa 2015-yildagi ko‘rsatkichdan ikki baravar kam. Bundan tashqari, barcha fond turlari, jumladan, matematik modellar yordamida ishlovchi fondlar (quants) jami atigi 31 foiz ulushga ega bo‘ldi.
«Kichik investorlar tarixiy tezlikda bozorga kirishyapti», — deb yozdi «Kobeissi Letter» axborot tahlil tashkiloti.
Biroq, kriptovalyuta bozori aksiyalar bozoridan butunlay teskari tarkibga ega bo‘lib bormoqda. Ilgari bozorga o‘sish «buqa bozori» bo‘lgan paytlarda aksariyat harakatga kichik investorlar sababchi bo‘lgan. 2025-yilda esa katta tashkilotlar ustunligi yaqqol ko‘rinmoqda. «JPMorgan» (bank-moliya tashkiloti) o‘z so‘nggi hisobotida, ta’kidladiki, kichik investorlar faolligi pasaymoqda. Ularning ta’kidi:
«Kriptovalyuta bozori endi silliq rivojlanayotgan loyihalarga sarmoya yo‘naltiriladigan startap ekotizimiga o‘xshamayapti — hozirgi shakli, institutsional (tashkilotli) likvidlik bilan taʼminlangan, oddiy savdoga mos aktiv sifatida rivojlanmoqda. Endi asosan kichik investorlarning taxminlari emas, balki yirik tashkilotlarning ishtiroki ustun».
Bu vaqtda, kriptovalyuta bozorining pasayishi birja orqali sotiladigan investitsiya fondlariga (ETF) bo‘lgan talabni kamaytirdi va raqamli aktivlar bilan ishlovchi xazina kompaniyalariga bosimni kuchaytirdi. Shunga qaramay, tahlilchilarga ko‘ra, xarid qilishga qiziqish yo‘qolmadi, faqat sekinlashdi.
Bu holat kichik va yirik investorlar xatti-harakatidagi farqlardan ham ayon bo‘lmoqda. «CryptoQuant» (tahlil kompaniyasi) ma’lumotlariga ko‘ra, 2025-yil davomida institutsional Bitkoin (kriptovalyuta) sarmoyasi o‘sishda davom etdi. Kichik investorlar esa, aksincha, qiziqishini kamaytirdi.
Nega bu tafovut muhim ahamiyatga ega
Bozordagi o‘zgarishlar faqat ishtirokchilar miqdorida emas, balki bozor harakatida ham aks etmoqda. Aksiya bozorlarida kichik investorlarning faolligi odatda qisqa muddatli narx o‘zgarishlari va odamlarning umumiy kayfiyati asosida shakllanadigan vaziyatdan dalolat beradi. Kichik sarmoyadorlar ustunlik qilganda, bozordagi narx tez-tez o‘zgarib turadi, ya’ni qaysidir ma‘noda hissiy qarorlar ustun bo‘ladi.
Boshqa tomondan, kriptovalyuta tahlilchilari yirik tashkilotlar ustunligini bozor pishganligining va kelajak barqarorligining belgisi sifatida baholashadi. Institutsional kapitalning o‘sishi — bu yana chuqurroq likvidlik, barqaror narx va nazorat qilinadigan o‘zgaruvchanlik demak. Yirik tashkilotlar odatda uzoq muddatli rejaga ega va risklarni yaxshiroq boshqaradi. Bu esa narx o‘sishining barqaror bo‘lishiga, keskin o‘zgarishlar kamayishiga olib keladi. Bozor barqarorligi, investitsiyalar barqarorligi, kelajak barqarorligi — bu asosiy va muhim omillar.
Shunga qaramay, kriptovalyuta bozori uchun kelajakka doir bashoratlar ehtiyotkorona. «Barclays» (xalqaro bank-moliya tashkiloti) 2026-yilni kriptovalyuta uchun pasayish davri bo‘lishi mumkin deb hisoblaydi. Chunki muhim yangiliklar va tub o‘zgarishlar bo‘lmasa, soha o‘sishi cheklangan bo‘lishi mumkin. AQSH siyosiy muhiti 2025-yilda kriptoga bir qadar do‘stona bo‘la boshladi, biroq «Barclays» ushbu o‘zgarishlar allaqachon bozorda aks ettirilganini ma’lum qiladi.
Shunday qilib, aksiyalar va kriptovalyuta bozorlari o‘rtasidagi tafovut risklar qanday ifodalanishini tubdan o‘zgartirmoqda. Kichik investorlarning ko‘payishi aksiyalar savdosini ko‘proq hissiyotlar va qisqa muddatli omillar asosida harakatlantirsa-da, kriptovalyutadagi tashkilotlar ulushining o‘sishi sohani yanada pishgan va barqarorroq qiladi. Ushbu farqlar vaqtinchalikmi yoki 2026-yilga borib uzoq muddatli tendensiyaga aylanadimi — hozircha noma’lum. Kriptosohada vaqt – bu nafaqat pul, balki ishonch. Faoliyat nafaqat yangiliklar, balki mas’uliyat bilan belgilanadi.
