Rossiya va Ukraina o‘rtasidagi urush deyarli to‘rt yildan beri davom etmoqda. G‘arb davlatlarining moliyaviy sanksiyalari Rossiyani iqtisodiy jihatdan ajratish uchun joriy etilgan edi. Biroq, natijada u o‘zini yangi sharoitlarga moslashtirishga majbur bo‘ldi.
2025 yilda «BeInCrypto» axborot agentligi kriptovalyuta asosida Rossiya va unga aloqador shaxslarning yangi to‘lov yo‘llarini qayta tiklay boshlaganini hujjatlashtira boshladi. Natijada yagona bir birja yoki token emas, balki muzlatish, musodara va ijro kechikishlariga chidamli bo‘lgan barqaror tizim yuzaga keldi.
Ushbu surishtiruv voqealar ketma-ketligini aniqroq tushuntirib beradi. Unda blokcheyndagi tekshiruv (forensika) tahlili va pul oqimlarini kuzatuvchi tergovchilar bilan suhbatlardan foydalanilgan.
Birinchi ogohlantiruvchi belgilar jinoyatga aloqador emas edi
Boshlang‘ich belgilar firibgarlik dasturlari yoki darknet (yashirin internet) bozorlari bilan bog‘liq emas edi. Ular savdo operatsiyalariga ishora qilgan edi.
Rasmiylar, xorijiy import uchun mablag‘lar qanday o‘tishi, ikki maqsadli mahsulotlar uchun qanday to‘lov qilinishi va savdolarda banklarsiz hisob-kitob qanday amalga oshirilayotganini o‘rganishni boshladilar.
Xuddi shu vaqt davomida blokcheyn ma’lumotlari Rossiyaga tegishli OTC (norasmiy savdo) maydonchalari harakati oshganini ko‘rsatdi. Rossiyaliklar ishtirok etadigan OTC likvidligi bo‘lgan birjalarda, ayniqsa Osiyo hududida hajmlar keskin oshdi.
Bu orada, «Telegram» ijtimoiy tarmog‘idagi guruhlar va darknet forumlarida sanksiyalarni chetlab o‘tish haqida ochiqcha gaplashildi. Bu suhbatlar yashirin emas edi. Ular pulni banklarsiz chegaradan tashqari o‘tkazishning amaliy usullarini muhokama qilgan edi.
Usul oddiy edi. OTC savdo maydonchalari Rossiya ichida rubllarni, ba’zan naqd shaklda, qabul qilardi. Ular o‘rniga stabilkoin yoki kriptovalyuta berardi. Keyinchalik, bu pul chet elda mahalliy valyutaga aylantirilardi.
Garantex Rossiyadagi kriptovalyutani yuvish markazini boshqargan
«Garantex» birjasi ushbu ekotizimda muhim rol o‘ynadi. U OTC maydonchalari, migrantlar va savdo operatsiyalariga to‘lovlarda likvidlik markazi bo‘lib xizmat qildi.
Dastlabki sanksiyalardan keyin ham, «Garantex» xorijdagi tartibga solingan birjalar bilan aloqada bo‘lib qolgan. Bu harakat bir necha oy davom etgan.
Qachonki sanksiyalar ijrosi kuchayganida, ko‘pchilik o‘zgarishlarni kutgan edi. Biroq, natijada rossiyaliklar bu vaziyatga tayyorlana boshladi.
«Rossiyani tark etayotgan odamlar ham pulini chiqazish uchun «Garantex»dan foydalanishda davom etdi. Kimki Dubay kabi joylarga ko‘chib o‘tmoqchi bo‘lsa, an’anaviy bank yo‘llari yopilgach, asosiy pul o‘tkazish usuliga aylandi. Rossiyani tark etayotgan ko‘plab ruslar uchun «Garantex» amaliy vositaga aylandi. Banklar va SWIFT tizimi to‘xtaganidan so‘ng, pulni chetga chiqarishning kam sonli yo‘llaridan biri edi», – dedi «Global Ledger» kompaniyasi (kripto tahlil tashkiloti) bosh direktori Lek Fisun.
Musodara rezervlarni zudlik bilan yig‘ishga olib keldi
2025-yil mart oyida «Garantex» birjasining infratuzilmasi musodara qilingan kuni unga bog‘liq «Ethereum» hamyoni tezda 3 200 dan ortiq Efirium (ETH)ni jamladi. Bir necha soat ichida ularning deyarli hammasi «Tornado Cash» xizmatiga o‘tkazildi.
Bu harakat ahamiyatli edi. «Tornado Cash» mablag‘ to‘lash uchun emas, tranzaksiya tarixini buzib, pul manbasini yashirish uchun ishlatiladi.
Biroz vaqtdan so‘ng, qimirlamay yotgan Bitkoin zaxiralari ham harakatlana boshladi. 2022-yildan buyon tegilmagan hamyonlardagi Bitkoin bir joyga jamlandi. Bu sarosimada sotish emas edi. Bu bosim ostidagi zahira boshqaruvi edi.
Demak, stabilkoin nazoratidan tashqarida bo‘lgan aktivlar hali ham mavjud edi, ular hanuzda boshqarilardi.
Ortidan darhol yangi voris paydo bo‘ldi
«Garantex» birjasiga kirish imkoni qisqargan sari yangi xizmat paydo bo‘ldi.
«Grinex» birjasi yashirin ochildi va USDT tokenini qo‘llay boshladi. Yuborilgan mablag‘lar TRON tarmog‘i orqali Grinexga bog‘langan infratuzilmaga o‘tdi. Foydalanuvchilar avvalgi mablag‘lari yangi nom ostida qayta paydo bo‘lganini aytishdi.
«Bu eng aniq qayta nomlangan xizmat bo‘ldi. Nom ham, sayt dizayni ham deyarli o‘zgarmagan, «Garantex»ga kira olmagan foydalanuvchilar «Grinex»da o‘z balanslarini qayta ko‘rishdi», – dedi Fisun «BeInCrypto» axborot agentligiga.
2025-yil iyul oxirida «Garantex» birjasi sobiq foydalanuvchilarga Bitkoin va Efirium ko‘rinishida mablag‘ yetkazilishini rasman e’lon qildi. Blokcheyn ma’lumotlari bu tizim allaqachon ishga tushganini ko‘rsatdi.
Kamida 25 million dollar miqdoridagi kriptovalyuta tarqatildi. Yana ko‘p miqdordagi mablag‘lar haligacha harakatsiz qolmoqda.
To‘lovlar tizimi aniq tartib asosida tuzilgan edi: zaxiralar bir nechta bosqichda – avval mikserlardan o‘tkazildi, so‘ngra yig‘uvchi hamyonlarga va turli tarmoqlar o‘rtasidagi ko‘priklarga joylashtirildi. Shundan keyin, mablag‘lar foydalanuvchilarga yetib bordi.
Efirium to‘lovlari murakkablikka asoslangan
Efirium to‘lovlarida maxfiylikka alohida e’tibor qaratildi. Avvalo, mablag‘lar «Tornado Cash» (DeFi protokoli) orqali o‘tkazildi. Keyin turli blokcheyn tarmoqlari – Efirium, Optimism hamda Arbitrum o‘rtasida bir necha bor harakatlantirildi. So‘ngra, ushbu mablag‘lar maxsus hamyonlarga yetkazildi.
Shunday murakkab jarayonga qaramay, efirium zaxiralarining faqat kichik qismi foydalanuvchilarga yetib bordi. Zaxiralarning 88 foizidan ortig‘i o‘zgarmay qoldi. Bu, to‘lovlarning hali dastlabki bosqichda ekaniga dalolat edi.
Bitkoin to‘lovlari boshqa bir zaiflikni ko‘rsatdi
Bitkoin orqali to‘lovlar esa ancha oddiy va markazlashtirilgan holda amalga oshirildi.
Tergovchilar bir nechta to‘lov hamyonlarini aniqlashdi. Ularning hammasi bitta umumiy yig‘uvchi hamyonga ulangan edi va bu hamyon qariyb 200 ta Bitkoin qabul qilgan. Ushbu umumiy hub, ashyoviy dalillar musodara qilingandan keyin ham, bir necha oy faoliyatini davom ettirdi.
Ammo yanada muhim narsa – mablag‘lar keyin qayerga borganida edi.
Manba-hamyonlar bir necha bor dunyodagi eng yirik markazlashtirilgan birjalardan birining manzillariga Bitkoin jo‘natgan. Har bir tranzaksiyada «qaytim» (ya’ni, ortiqcha mablag‘) doim o‘sha birja manziliga qaytib borgan.
G‘arb sanksiyalari nima uchun samarali ishlamadi?
G‘arbning «sanksiyalari» (xalqaro huquqiy cheklovlari) chetda qolmadi. Biroq, ular kechikkan, nomuvofiq va sekin amalga oshirilgan edi.
«Garantex» birjasi to‘liq to‘xtatilgunga qadar, tergovchilar milliardlab dollar mablag‘i ushbu birja hamyonlari orqali harakatlanganini qayd etishgan.
Sanksiyalar joriy etilgandan so‘ng ham, birja xorijdagi tartibga solingan platformalar bilan hamkorlikni davom ettirdi. Birjalar sanksiyalarga amal qilish, ularni rasmiylashtirish va ularda yangilik qilish o‘rtasidagi vaqtdan foydalanib ketishdi.
Asosiy muammo — huquqiy vakolat yetishmasligida emas edi. Muammo — sanksiyalarni joriy qilish tezligi va kriptovalyuta infratuzilmasining moslashuv jahati orasidagi tafovutda edi. Regulyatorlar jazoni haftalar yoki oylar davomida joriy qilarkan, kriptotizm tizimlari esa likvidlikni bir necha soatda yangi yo‘nalishga buradi.
«Sanksiyalar qog‘ozda samarali. Muammo ularni amalda bajarishda. Hali ham milliardlab mablag‘ harakatlanmoqda, chunki sanksiyalar sekin, parchalangani holda, juda sust amaliyotda qo‘llaniladi. Bu — sanksiyalar yo‘qligidan emas. Masala shundaki, ularni joriy qilish kriptovalyuta tizimi harakatidan ancha sekin», — deydi «Global Ledger» kompaniyasi (kripto tahlili tashkiloti) bosh direktori.
Mana shu farq «Garantex» birjasiga moslashishga imkon berdi. Hamyonlar tez-tez almashtirib turildi. Doimiy yangilanayotgan issiq hamyonlar oldindan taxmin qilib bo‘lmas darajada o‘zgardi. Qolgan balanslar odatiy birja amaliyotiga o‘xshash usulda ko‘chirildi, bu esa avtomatik muvofiqlik tizimlarini zaiflashtirdi.
Xususiy sektor ham bu tezlikka yetisha olmadi. Banklar va birjalar muvofiqlik majburiyatlarini tranzaksiya tezligi, mijozlarga qulaylik va xarajatlar bilan muvozanatlashga intilishadi.
Bunday sharoitda, faoliyat aniq xavf belgilarini paydo qilmaganida, sanksiyalangan mablag‘lar oson o‘tib keta oladi.
2025-yil oktyabr oyida ham to‘lov infratuzilmasi ishlashda davom etdi. Zaxiralar hali ham mavjud. Yangi yo‘llar ochiq qoldi.
Bu — birjaning qulashi emas, balki tizimning rivoji edi.
2025-yilda Rossiyaning kriptovalyuta strategiyasi shuni ko‘rsatdiki: sanksiyalangan iqtisodiyot muqobil infratuzilma barpo etish, likvidlikni saqlab qolish va yo‘l yopilganda yo‘nalishni o‘zgartirish orqali moslashadi.
