Intellektual mulk (IP) blokcheynning eng amaliy yo‘nalishlaridan biriga aylanmoqda. Bu raqamli san’at emas, balki «Sunʼiy intellekt (AI)», o‘yinlar va ijodiy huquqlarni bog‘laydigan dasturlashtiriladigan infratuzilma. «BeInCrypto» axborot nashri «Story» on-chain IP platformasi prezidenti va bosh mahsulot direktori Andrea Muttoni bilan suhbatlashdi. «Story» on-chain IP platformasi global litsenziyalash va royalti to‘lovlarini avtomatlashtirish uchun infratuzilma yaratmoqda.
Ushbu suhbatda Andrea Muttoni joriy etish jarayoni nega texnik yutuqdan ko‘ra madaniy lahza sifatida namoyon bo‘lishi mumkinligini tushuntiradi. Shuningdek, $IP tokeni qiymatni ijodiy faoliyat bilan qanday uyg‘unlashtirishini aytadi. Yana bir muhim mavzu — huquqiy o‘zaro moslik (legal interoperability) raqamli huquqlarning keyingi o‘n yilligida nimani anglatishi.
Dasturlanadigan intellektual mulkning yuksalishi va Story ortidagi arxitektura
«Story Network» tarmoq platformasi ortidagi «Story Protocol» kompaniyasi 2025 yil fevral oyida ishga tushirildi va «Internetning IP qatlami», ya’ni internetning intellektual mulk qatlami bo‘lishni maqsad qiladi.
2023 yilda $54 million va 2024 yilda qo‘shimcha $80 million jalb qilindi; jarayonga «a16z (Andreessen Horowitz)» venchur kapital fondi boshchilik qildi. Shundan so‘ng jamoa maxsus yaratilgan birinchi qatlam (Layer‑1) blokcheynini ishga tushirdi. Bu IP aktivlarini (tokenlashtirilgan asarlar), dasturlashtiriladigan IP litsenziyalarini (Programmable IP Licenses, PIL) va daromadni real vaqt rejimida, blokcheynda taqsimlaydigan royalti modulini yo‘lga qo‘yadi.
«Biz «Story» on-chain IP platformasini turli media turlari bo‘ylab intellektual mulkni dasturlashtirish uchun qurdik», — dedi Andrea Muttoni. «U Sunʼiy intellekt (AI) yaratgan ma’lumotlar bo‘lsin, virtual aktivlar bo‘lsin yoki kino IP’si bo‘lsin — ijodkorlar ishlarini litsenziyalash va daromadga aylantirish uchun shaffof yo‘lga ega bo‘lishi kerak».
Qo‘llab-quvvatlovchilar bu infratuzilmani kelib chiqish tarixini shaffof ko‘rsatish va birlashtiriladigan (composable) litsenziyalash uchun mustahkam asos deb biladi. Tanqidchilar esa huquqiy tan olinmasdan, aqlli shartnoma (Aqlli shartnoma) asosidagi litsenziyalar sudda haqiqiy kuchga ega bo‘la oladimi, degan savolni qo‘yadi.
Blokcheyndagi intellektual mulk uchun yaqinlashayotgan burilish nuqtasi
Jahon bo‘yicha ijodiy aktivlar $80 trilliondan ortiq. Shunday sharoitda blokcheyndagi IP bozorning alohida qatlami sifatida shakllanmoqda va ijodkorlar va korxonalar, hamda Sunʼiy intellekt (AI) platformalarini bog‘lamoqda. «Story» on-chain IP platformasi allaqachon ko‘ngilochar kontent, o‘yinlar va ma’lumotlar ilovalari bo‘yicha 200 dan ortiq jamoani va 20 milliondan ziyod IP ro‘yxatini qamrab olgan.
«Blokcheyndagi IP uchun bitta burilish nuqtasi bo‘lmaydi, chunki intellektual mulk doimiy o‘zgarishda», — dedi Andrea Muttoni. «Biz «Story» on-chain IP platformasini hamohang rivojlanishi uchun qurdik — Sunʼiy intellekt (AI), o‘yinlar va Gollivud bilan integratsiyalar orqali — shunda ijodkorlar asarlarini bevosita kuzatib, litsenziyalashi mumkin bo‘ladi».
«Haqiqiy burilish nuqtasi quruq raqamlar emas, balki madaniy lahza bo‘lishi mumkin — masalan, «BTS» musiqa guruhi san’ati remiksi o‘yin ko‘rinishiga keltirilib, «Story» on-chain IP platformasi orqali daromad avtomatik bo‘linadigan holat», — deya qo‘shimcha qildi u. «Millionlab odamlar blokcheyndagi IP’dan foydalanib, bu Web3 ekanini sezmaganda — o‘shanda o‘zgarish ro‘y bergan bo‘ladi».
Bu qarash «Jahon intellektual mulk tashkiloti (WIPO)» xalqaro tashkilotining 2024 yilgi «World Intellectual Property Report» hisobotidagi xulosalar bilan mos keladi. Hisobotga ko‘ra, global IP salohiyati o‘n tadan kam iqtisodiyotda jamlangan. Raqamli IP bozorlari esa hanuz texnik emas, ko‘proq institutsional uyg‘unlashuvga tayanadi. Demak, tokenlashtirilgan IP uchun burilish nuqtasi mahsulotlardan foydalanish kengayishigina emas, balki siyosat va qoidalarni uyg‘unlashtirish darajasiga ham bog‘liq bo‘lishi mumkin.
Samaradorlik va Story platformasida yangi royalti to‘lovlari mexanizmi
«ASCAP (Amerika bastakorlar, mualliflar va nashriyotchilar jamiyati)» mualliflik huquqlarini boshqaruvchi tashkiloti kabi an’anaviy royalti tizimlarida ijodkorlarga to‘lovlar chorakda bir, bir nechta vositachilar orqali yetadi. «Story» on-chain IP platformasi bu jarayonni zamonaviylashtirishni maqsad qiladi.
«Bugun royalti to‘lovlari shaffof bo‘lmagan vositachilar orqali o‘tadi va ijodkorlargacha oylar davomida yetib boradi», — dedi u. ««Story» on-chain IP platformasida esa dasturlashtiriladigan royalti soniyalar ichida hisob-kitob qilinadi, oylar emas — va to‘lovlar butun dunyo bo‘ylab to‘siqlarsiz harakatlanadi. Bu mustaqil san’atkorlar va rivojlanayotgan bozorlar uchun haqiqiy burilishdir».
Shu bilan birga, «Xalqaro valyuta jamg‘armasi (IMF)» xalqaro moliyaviy tashkilotining 2025 yilgi Fintech Note hujjati ogohlantiradi: real vaqt rejimidagi, tokenlashtirilgan hisob‑kitoblar nazorat va likvidlik zaxiralari yetarli bo‘lmasa, tizimli xatarni kuchaytirishi mumkin. Darhol to‘lov kuchli vosita, ammo kafolatlar bo‘lmasa, u tartibga solishni ortda qoldiradi. Kriptosohada vaqt — bu nafaqat pul, balki ishonch. Bozor barqarorligi, investitsiyalar barqarorligi, kelajak barqarorligi. «Story» on-chain IP platformasining uzoq muddatli muvaffaqiyati moliyaviy tizimning tartibga solingan infratuzilmalari bilan integratsiyaga bog‘liq bo‘lishi mumkin. Faoliyat nafaqat yangiliklar, balki mas’uliyat bilan belgilanadi.
Intellektual mulk iqtisodiyoti bo‘ylab rag‘batlar va uyg‘unlashuv
«Mavjud IP tizimi muammoli», — dedi Andrea Muttoni. «Ijodkorlar va korxonalar Sunʼiy intellekt (AI) kompaniyalari bilan tortishmoqda, ammo zarur narsa — IP keng ko‘lamda erkin litsenziyalanib, himoyalanadigan, texnologiyaga mos (tech‑native) andoza. «Story» on-chain IP platformasi huquqlarni boshqaruvchi tashkilotlar raqobatlashmay, integratsiya qilishi mumkin bo‘lgan infratuzilmani taqdim etadi».
Sunʼiy intellekt (AI) ishlab chiquvchilari va huquq egalari o‘rtasidagi sud jarayonlari tizimli uzilishni ko‘rsatdi: internet ijodiy ishlarni himoya qiluvchi infratuzilmadan tezroq rivojlandi. «Jahon iqtisodiy forumi (WEF)» xalqaro tashkilotining 2025 yilgi tokenlashtirish hisobotida bunday bozorlar «chiziqsiz va bosqichma‑bosqich» rivojlanishi ta’kidlanadi. Odatda joriy etish ochiq tarmoqlarda emas, ruxsatga asoslangan, tartibga solingan muhitda boshlanadi. Shuning uchun «Story» on-chain IP platformasining «huquqiy o‘zaro moslik» da’vosini hayotga tatbiq etish shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish talablariga va yurisdiksiya normalariga mos bosqichma‑bosqich joriy etishni talab qilishi mumkin.
Foydalanuvchi tajribasini soddalashtirish va ijodkorlarni ushlab qolish
«Litsenziyalash va huquqlarni boshqarish uzoq yillar davomida faqat yuridik bo‘limi bor studiyalarga tegishli jarayon bo‘lib keldi», — dedi Andrea Muttoni. «Bizning IP Portal orqali istalgan kishi IP’ni blokcheynda bir necha daqiqada ro‘yxatdan o‘tkazishi mumkin — advokatsiz, vositachisiz, platforma to‘lovlarisiz. Maqsad — litsenziyalashni byurokratiya emas, tushunarli va qulay jarayonga aylantirish».
Shunga qaramay, «Amerika Qo‘shma Shtatlari (AQSh) Patent va Mualliflik huquqi idoralari» davlat idoralari tomonidan Kongressga taqdim etilgan 2024 yilgi hisobot ta’kidlaydiki, blokcheyn orqali o‘tkazmalar intellektual mulk (IM) haqidagi qonunlarni o‘zgartirmaydi. Mualliflik huquqi va tovar belgilarini o‘tkazish uchun hanuz yozma va imzolangan kelishuvlar zarur. Hozircha «Story Protocol» loyiha zanjirida berilgan litsenziyalar metama’lumot qatlami sifatida xizmat qiladi. Ular majburiy huquqiy hujjat emas. Aqlli shartnomalarning ijro etilishi qonunlarda aniq belgilab qo‘yilmaguncha shunday qoladi.
Refleksivlik va Story Token boshqaruvi
«Kripto bozorlarida o‘z-o‘zini kuchaytiruvchi holatlar odatiy», — dedi Muttoni. «Ammo «Story Protocol» loyiha ro‘yxatga olgan IM real hayotdagi qo‘llanmalarga bog‘langan. $IP tokeni litsenziyalash, steyking (tokenlarni qulflash orqali daromad olish) va boshqaruvni ta’minlaydi — bu ijodiy faoliyatga ulangan samarali aktiv, spekulyatsiya emas».
«CFA Institute» kasbiy institutining 2024 yilgi tahlili ehtiyotkor qarashni bildiradi: tokenlashtirish yangi aktiv toifalarini ochishi mumkin, biroq baholashning yetarlicha shaffof emasligi va aktivlarni ishonchli saqlashdagi xavflar mavjud. Ularning fikricha, institutsional investorlar IM tokenlarini infratuzilmaning bosqichma-bosqich rivojlanishi sifatida qabul qiladi, spekulyativ urinish sifatida emas. Bu yondashuv «Story Protocol» loyihaning $IP tokeni atrofidagi shov-shuvni pasaytirishi mumkin. Bozor barqarorligi, investitsiyalar barqarorligi, kelajak barqarorligi.
Ma’lumotlar bozor signali sifatida
AI (Sunʼiy intellekt) uchun huquqlari aniq belgilangan ma’lumotlarga ehtiyoj ortgani sayin, IM qiymatini yangi indikatorlar belgilashi mumkin. Masalan: litsenziya hajmi, royalti tushumlarining to‘planishi va kelib chiqish (provenans) ma’lumotlarining yangilanish tezligi.
«Eng qimmat IM — AI o‘qitish uchun litsenziyalangan aktivlar bo‘ladi», — dedi Muttoni. «AI uchun asosiy to‘siq hisoblash quvvati emas, balki huquqlari aniq belgilangan ma’lumotdir. «Poseidon» loyiha, «Story Protocol» loyiha ekotizimida, har kimga real dunyo ma’lumotlarini IM sifatida litsenziyalashga imkon beradi. Bu ma’lumot yetkazib beruvchilar, AI ishlab chiquvchilari va foydalanuvchilar o‘rtasida o‘lchanadigan qiymat yaratadi».
Bu fikrlar «Grayscale» investitsiya kompaniyasi mahsulot va tadqiqot bo‘limi rahbari Rayhaneh Sharif-Askariyning mulohazalariga hamohang. U «Story Protocol» loyihani «blokcheyn orqali muvofiqlashtirishni Sunʼiy intellekt modeli o‘qitishi bilan bog‘lash» sifatida ta’rifladi. Uning aytishicha, «Poseidon» loyiha odatiy insoniy faoliyatni mashinaviy o‘qitish uchun tokenlashtirilgan, huquqlari aniq belgilangan ma’lumotga aylantirishi mumkin. Bu izohlar dasturlashtiriladigan IM ijodiy iqtisodiyotlar va Sunʼiy intellekt rivojlanishini bitta infratuzilmada birlashtira olishini ko‘rsatadi.
IM va AI kesishishi kengroq siyosiy munozarani yaqqol ko‘rsatadi. «WIPO — Jahon intellektual mulk tashkiloti» (xalqaro tashkilot) 2024 yilgi hisobotida innovatsiya qonun, ilm-fan va savdo birgalikda rivojlanganda tezroq ildiz otishini qayd etadi. «Story Protocol» loyihaning uzoq muddatli muvaffaqiyati token mexanikasidan ko‘ra ko‘proq texnologiyaga intellektual mulk bo‘yicha global boshqaruv qanchalik tez moslashishiga bog‘liq bo‘lishi mumkin. Faoliyat nafaqat yangiliklar, balki mas’uliyat bilan belgilanadi.
Xulosa
Dasturlashtiriladigan IM endi g‘oyadan infratuzilmaga o‘tmoqda. «Story Protocol» loyihaning avtomatlashtirish, boshqaruv va o‘zaro ishlash qobiliyatini uyg‘unlashtirishi uni madaniyat va kod chorrahasiga olib chiqadi. Shunga qaramay, «WIPO — Jahon intellektual mulk tashkiloti» (xalqaro tashkilot), «IMF — Xalqaro valyuta jamg‘armasi» (xalqaro moliyaviy institut), «WEF — Jahon iqtisodiy forumi» (xalqaro nodavlat tashkilot), «CFA Institute» (kasbiy institut) va «AQSh Mualliflik huquqi idorasi» (davlat idorasi) hisobotlari ta’kidlaganidek, taraqqiyot bosqichma-bosqich va qonun-qoidalarga rioya qilish asosida kechadi. Agar omadli bo‘lsa, «Story Protocol» loyiha ijodiy huquqlar global iqtisodiyotda qanday harakatlanishini qayta belgilashi mumkin; aks holda, u muvofiqlashtirish talablarini kutayotgan prototip darajasida qolishi ehtimol. Kriptosohada vaqt — bu nafaqat pul, balki ishonch.
