Amerika Qo’shma Shtatlari Prezidenti Donald Trampning tarif siyosati investorlar bozoridagi hissiyotlarga qanday ta’sir qilishi va bu kriptovalyutaga qanday salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkinligini doimiy ravishda ko’rsatib kelmoqda.
Xuddi shunday holat sun’iy intellekt gigantlari o’rtasidagi yuz milliard dollarlik kelishuvlar va hamkorliklarda ham kuzatilmoqda. Tanqidchilar bu mexanizmlar moliyaviy pufakchani yaratishi mumkinligidan xavotirda.
Savdo o’zgarishlari bozorlarga qanday ta’sir qiladi
Investorlar AQSh savdo siyosatidagi kutilmagan o’zgarishlarga odatda vahima va tiklanish bilan javob berishadi.
Bu oy boshida yangilangan tarif e’lonlari bozor qulashiga olib keldi va bir kunda 19 milliard dollardan ortiq kriptovalyuta pozitsiyalari yo’q qilindi.
Tramp tariflarni oshirsa yoki bekor qilsa—ayniqsa, Xitoy kabi yirik raqiblarga qarshi—bozorlar odatiy tarzda javob beradi. Aksiyalar noaniqlik va qo’rquv tufayli dastlab tushadi, keyin esa uning pozitsiyasi yumshatilganda yoki muzokaralar qayta boshlanganda tiklanadi.
Bu o’zgarishlar pump va dump sikllarini eslatadi, ko’proq hissiyotlar bilan boshqariladi.
Biroq, bu naqsh faqat Trampga xos emas va uning ta’siri faqat kriptovalyutaga cheklanmagan. Yaqinda yirik texnologiya va sun’iy intellekt kompaniyalari o’rtasidagi ko’p milliard dollarlik kelishuvlar ham shunga o’xshash ta’sir ko’rsatdi.
Shov-shuv haqiqiy bozor qiymatidan oshib ketmoqda
Trampning bozorga dinamik ta’siri tariflardan tashqariga chiqib, zamonaviy sun’iy intellekt va texnologiya asosidagi iqtisodiyotga yetib bormoqda.
Bu oy boshida OpenAI va AMD hisoblash quvvatini taqdim etish va OpenAI’ga AMD aksiyalarining 10% gacha sotib olish huquqini beruvchi kelishuvga erishdi. Kelishuv e’lon qilingan kuni AMD aksiyalari 38% dan ortiq ko’tarildi.
Biroq, aksiyalar tezda pasaya boshladi. Tahlilchilar va treyderlar kelishuv murakkabligini va AMD daromadlarini darhol oshirmasligini anglab yetishdi.
Nvidia ham Intel bilan 5 milliard dollarlik hamkorlikni e’lon qilganda, Intel aksiyalari bir kunda 23% ga ko’tarildi. Ammo tez orada tahlilchilar bozor reaktsiyasi haddan tashqari bo’lganini savol ostiga qo’ya boshladilar.
Ular kelishuv Intel daromadlarini darhol oshirmasligini ta’kidladilar. Buning o’rniga, bu shov-shuv asosiy omillarga emas, balki hayajonga asoslangan edi. Natijada, aksiyalar keyingi kunlarda pasayib, katta g’alaba sifatida ko’ringan narsa qisqa muddatli ko’tarilishga aylandi.
Yirik investitsiya firmalari va texnologiya kompaniyalaridan so’nggi milliard dollarlik e’lonlardan so’ng, aksiyalar tendensiyalari keskin o’zgarishlar va tezkor qaytishlarni ko’rsatdi.
Biroq, bu mexanizmlar Trampning tarif e’lonlariga bozorlarning qanday javob berishidan muhim jihatdan farq qiladi.
Yopiq tizimda spekulyativ o’sish
Yaqinda texnologiya va sun’iy intellekt gigantlarining kichik doirasidan kelgan yuqori darajadagi e’lonlar bir nechta kompaniyalar qanday qilib yirik hamkorliklar va investitsiya kelishuvlari orqali katta miqdordagi spekulyativ kapitalni harakatlantirishi mumkinligini ko’rsatadi.
Bu dinamikani ajratib turadigan narsa shundaki, bu faoliyatning ko’p qismi bir xil ekotizim ichida pulni qayta ishlaydi, yangi qiymat yaratmasdan kengayish ko’rinishini yaratadi. Investorlar kirib keladi, baholar osmonga ko’tariladi va cheksiz o’sish illyuziyasi yanada spekulyatsiyani rag’batlantiradi.
Biroq, bu iqtisodiyot yopiq moliyaviy doira hissiyotini yaratadi, bu yerda qiymat yaratilmaydi, balki shishiriladi va o’tkaziladi.
O’z-o’zidan yaratilgan pufakcha xavfi
Tramp davridagi tarif o’zgarishlari kabi, bugungi bozorlar sarlavhalar bilan boshqariladigan likvidlik sikllariga emas, balki asosiy omillarga javob beradi. Natijada, faqat bir nechta kompaniyalar bozorlarni harakatlantira oladigan tizim paydo bo’ladi, ularning “kelishuvlari” spekulyativ sotib olish va sotish to’lqinlari uchun katalizator sifatida xizmat qiladi.
Agar bu e’lonlar yangi norma bo’lib qolsa, ular bilan birga keladigan kuchaytirilgan spekulyatsiya aktiv narxlarini haqiqiy iqtisodiy qiymatdan ajratib qo’yishi mumkin. Eng katta keyingi xavf moliyaviy pufakchaning paydo bo’lishidir.
Ko’proq investorlar bu impulsga asoslangan harakatlarni quvib o’tayotgan sari, narxlar yanada shishadi. Bu o’z-o’zini mustahkamlovchi optimizm sikliga olib kelishi mumkin. Agar asosiy kelishuvlar doimiy ravishda kutilgan natijalarni bermasa, butun mexanizm to’satdan yorilishi mumkin.
