Vetnamning yaqinda 86 milliondan ortiq bank hisob raqamlarini o’chirish qarori shaxsiy moliyaviy nazoratning markazlashganligi borasidagi xavotirlarni kuchaytirdi. Biometrik tasdiqlash majburiy bo’lgani sababli, tanqidchilar bu keng ko’lamli yopilishlar an’anaviy bank tizimining zaifligini ochib berishini ta’kidlamoqda.
Bu voqea markazlashmagan alternativalar, masalan, hukumat yoki institut nazoratidan mustaqil ishlaydigan «Bitkoin»ga qiziqishni yangilab yubordi.
Vyetnam yangi biometrik qoidalar asosida millionlab hisoblarni o’chirib tashladi
Vetnam tijorat banklari 2025 yil sentabr oyining boshida 86 milliondan ortiq bank hisob raqamlarini o’chirishni boshladi. Bu «Vetnam Davlat banki» (davlat tashkiloti) tomonidan yangi biometrik talablar joriy etilgandan keyin amalga oshirildi. Rasmiylar bu siyosat yuz yoki barmoq izi tasdiqlashiga ega bo’lmagan hisob raqamlarini nishonga olishini va firibgarlik, kiberjinoyatlar va pul yuvishni kamaytirishga qaratilganligini aytmoqda.
Mamlakatda taxminan 200 million bank hisob raqami mavjud. Milliy ko’rikdan so’ng, taxminan 113 millioni faol bo’lib qoldi. Biometrik ma’lumotlar bilan yangilanmagan yoki faol bo’lmagan hisob raqamlari o’chirilishga duch keldi, bu esa ko’plab aholining muvofiqlik muddatlariga rioya qilish uchun shoshilishiga sabab bo’ldi.
Chet el fuqarolari alohida qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Shaxsni shaxsan tekshirish majburiy bo’lib, masofaviy imkoniyatlar cheklangan, bu esa Vetnamdan tashqarida yoki filiallarga tezda tashrif buyura olmaydiganlar uchun to’siqlar yaratmoqda. Tanqidchilar bu chora-tadbirlar zaif guruhlarni chetlatish xavfini tug’dirishi va qonuniy moliyaviy faoliyatni buzishi mumkinligini ta’kidlamoqda.
To’satdan hisoblar muzlatilishi global konteksti
Vetnamning keng ko’lamli harakati yagona emas. Dunyo bo’ylab hukumatlar va moliyaviy institutlar odatda mablag’larni muzlatib qo’yadi yoki musodara qiladi, ko’pincha oldindan ogohlantirmasdan.
Xitoyda 2022 yilda qishloq banki mijozlari firibgarlik tergovlari tufayli bir necha oy davomida muzlatilgan omonatlarga duch kelishdi, bu esa keng ko’lamli noroziliklarga sabab bo’ldi. AQShda esa uzoq vaqtdan beri fuqarolik aktivlarini musodara qilish amaliyoti mavjud bo’lib, bu huquqni muhofaza qilish organlariga jinoiy hukm bo’lmasa ham aktivlarni musodara qilish imkonini beradi. Buyuk Britaniyada esa «Hisobni muzlatish buyrug’i» rasmiylarga pul yuvishga qarshi xavotirlar paydo bo’lganda kirishni bloklash imkonini beradi.
Kanadada 2022 yilda yuk mashinalari haydovchilari norozilik namoyishlari paytida hukumat favqulodda vakolatlaridan foydalanib, namoyandalar va ularning tarafdorlariga tegishli bank va kripto hisob raqamlarini muzlatib qo’ydi. Bu hodisalar markazlashgan bank tizimlarida shaxslar o’z mablag’lariga qanchalik tez kirish imkoniyatini yo’qotishi mumkinligini ko’rsatadi.
Markazlashmagan alternativalarga qiziqish ortmoqda
Markazlashmagan moliyaviy tizim tarafdorlari Vetnamning bu harakatini an’anaviy bank tizimining zaifligini eslatib turuvchi voqea deb bilishadi. «X ijtimoiy tarmog’i» foydalanuvchisi yangilikni ulashib, shunday dedi: «Agar foydalanuvchilar 30-sentabrga qadar muvofiqlikni ta’minlamasa, ular o’z pullarini yo’qotadi. Shuning uchun biz «Bitkoin»dan foydalanamiz».
Markazlashgan tizimlar hukumatlar va banklarga omonatlar ustidan to’liq nazorat beradi, ya’ni siyosat yoki muvofiqlik talablari o’zgarsa, hisoblar muzlatilishi yoki o’chirilishi mumkin.
Majburiy biometrik integratsiya moliyaviy kirishni shaxsiy identifikatsiyaga yanada bog’laydi. Bu firibgarlikka qarshi xavfsizlikni kuchaytirsa-da, texnik nosozliklar, inson xatolari yoki siyosiy ustuvorliklarning o’zgarishi bir zumda kimningdir tranzaksiya imkoniyatini cheklashi mumkin.
Bunga qarshi, «Bitkoin» va boshqa markazlashmagan tarmoqlar shaxslarga vositachilarsiz qiymatni saqlash va o’tkazish imkonini beradi. Tranzaksiyalar to’g’ridan-to’g’ri amalga oshadi, bu esa ixtiyoriy muzlatish yoki musodara qilishni ancha qiyinlashtiradi. Tarafdorlari bunday mustaqillikni haqiqiy moliyaviy suverenitet deb bilishadi, bu nafaqat kiberjinoyatchilardan, balki davlatning haddan tashqari aralashuvi yoki kutilmagan tartibga solish o’zgarishlaridan ham himoya qiladi.
