Joriy yil boshida «Gold Car Rent» — Dubayda faoliyat yuritadigan korporativ avtoijara kompaniyasi — o’z avtomobil parkini kengaytirish va uzoq muddatli korporativ mijozlar ehtiyojini qondirish uchun sarmoya izladi.
An’anaviy bank kreditiga murojaat qilish o‘rniga, kompaniya o‘z sarmoyasini «8lends» — Web3 texnologiyasiga asoslangan, dunyo bo‘yicha investorlarga real bizneslar uchun kredit ajratish imkonini beradigan krutolending platformasi orqali yig‘di.
Ushbu moliyalashtirish garov bilan ta’minlangan edi. Ya’ni, kompaniya mulki bo‘lgan Mercedes-Benz Vito rusumli mikroavtobuslar bog‘i garov sifatida baholanib, kredit taqdim etildi.
Kredit mablag‘lari bosqichma-bosqich ajratildi, ya’ni har bir qism faqat zaruriy hujjatlar va fakturalar tasdiqlangandan so‘ng ochilgan. Qaytarishlar esa, kompaniya uzoq muddatli B2B ijara shartnomalaridan oladigan daromaddan amalga oshiriladi.
Bu tizimda investorlar daromad kompaniya faoliyatiga bog‘liq ekanini, murakkab va tushunib bo‘lmaydigan foiz tizimiga emasligini aniq ko‘ra oladi. Kompaniya uchun esa, bu yondashuv xalqaro sarmoyalarga eshik ochdi, shu bilan birga kreditlash talablarini pasaytirmadi.
«Gold Car Rent» misolida, kriptosohada P2P — ya’ni o‘zaro tenglar asosida kreditlash, DeFi (markazlashmagan moliyaviy xizmatlar) sohasida qanday o’zgarishlar bo‘layotgani ko‘rinmoqda. Bu mavzu tafsilotlarini o‘rganish uchun, yaqinda «BeInCrypto» (axborot nashri) «Maclear» kompaniyasi asoschilaridan va moliyaviy direktori bo‘lgan Aleksandr Lang bilan suhbat o‘tkazdi. «Maclear» kompaniyasi — «8lends» platformasining orqasida turgan tashkilotdir.
Suhbat davomida investorlar nima uchun barqaror daromadli krutolendingga ko‘proq yuzlanayotgani, «8lends» kabi platformalar qanday qilib institutsional kreditlash amaliyotlarini Web3 infratuzilmasiga tatbiq etayotgani va ushbu model, kriptovalyuta investorlar uchun haqiqiy passiv daromad manbaiga aylanadimi-yo‘qligi haqida to‘xtalib o‘tildi.
Ikki model, ikki xil tavakkalchilik darajasi
O‘zaro kreditlash yoki krutolending ancha avval, kriptovalyutalar va DeFi tushunchasi paydo bo‘lishidan oldin ham mavjud edi. Bozorda asoslangan kredit platformalari yillar davomida investorlarni an’anaviy banklar kredit bermagan kichik bizneslar bilan bog‘lab kelgan. Yondashuv oddiy edi: investorlar haqiqiy iqtisodiy faoliyatni moliyalashtirib, aniq va barqaror daromad olishadi.
Lekin bu modelning ham o‘z kamchiliklari bor. Ko‘plab P2P (o‘zaro teng) platformalar an’anaviy bank talablari darajasiga javob bermaydigan qarz oluvchilarga kredit berishga imkon yaratadi, shuning uchun bundagi to‘lovsiz qolish xatari ham ko‘proq bo‘ladi. Kredit bo‘yicha yo‘qotishlar esa asosan platformaning kreditlash tartiblari, kredit tuzilmasi, mablag‘larni qaytarib olish jarayonlari hamda biznes faoliyati natijasiga bog‘liq bo‘ladi.
Bundan tashqari, ko‘plab an’anaviy P2P kredit platformalari, huquqiy chegaralar bilan cheklangan bo‘lib, investorlar va qarz oluvchilar uchun imkoniyatlarni cheklaydi va xatarlarni boshqarish hamda ijro etish mahalliy qonunchilikka bog‘liq bo‘lib qoladi.
Markazlashmagan moliyaviy xizmatlar — DeFi esa, bu muammoni boshqa yo‘ldan hal qilishga harakat qildi. DeFi kreditlash protokollari orqali foydalanuvchilar o‘z kriptovalyutalarini aqlli shartnoma yordamida boshqalarga qarz berish yoki olishlari mumkin. Bunday hollarda, ko‘pincha ortiqcha garov va avtomatlashtirilgan likvidatsiya mexanizmlari yordamida to‘lovsiz qolish xatari nazorat qilinadi.
Vositachilar va geografik cheklovlar olib tashlangani sababli, DeFi kredit bozori imkoniyatlari ancha kengaydi. Yangi kapital yo‘nalishlari va samaradorlik shakllari paydo bo‘ldi.
DeFi tizimi dastlabki o‘sish bosqichida, ayrim protokollar daromad va rag‘bat asosidagi foyda o‘rtasidagi chiziqni xiralashtirib yuborgan edi. Ya’ni, ba’zi platformalarda tabiiy kreditdaromaddan tashqari qo‘shimcha tokenlar chiqarilgan yoki likvidlik va garov barqarorligiga haddan ortiq ishonch asosida ishlanilgan.
Bu borada eng yorqin misol – «Anchor Protocol» markazlashmagan platformasi edi. O‘zining eng yuqori cho‘qqisida, u efirium tarmog‘idagi UST steyblkoin depozitlariga taxminan 20 foiz yillik daromad (APY) taklif qilgan. Ushbu model kredit faoliyatini subsidiyalangan mukofotlar bilan birlashtirdi. Ammo 2022 yilda steyblkoin muvaffaqiyatsiz chiqqach, butun platforma qulab tushdi.
DeFi (markazlashmagan moliya) bozorining o‘sishi va pasayishidan so‘ng investorlar daromad masalasiga qayta qarayapti
Ammo «Terra» (blokcheyn tarmog‘i) inqirozi, bozorga barqaror daromad qanday yaratilishini qayta ko‘rib chiqishga majbur qildi. Aleksandr Lang ham xuddi shunday o‘zgarishni investorlar kayfiyatida ham kuzatgan. Yangi-yangi yuqori daromadli narrativlarga ishonch pasaysa-da, foydalanuvchilar kriptovalyutani mutlaqo rad etmadi.
«Odamlar hanuzgacha kriptovalyutaning qulaylik, tezlik va dunyo bo‘ylab foydalanish imkoniyati kabi ustunliklarini qadrlashadi. Lekin juda ko‘p yuqori daromadli loyihalar barbod bo‘lganini ko‘rib, dunyoqarashlari o‘zgara boshladi. Agar kimdir sizga «20 foiz xavfsiz» daromad va’da qilgan platformani bir kechada qulashi yoki katta xizmat bir kunda mablag‘ yechib olishni to‘xtatishini ko‘rsangiz, bu sizda chuqur taassurot qoldiradi.
Shuning uchun, foydalanuvchilar navbatdagi APY ortidan yugurish o‘rniga, haqiqiy biznes faoliyati bilan ta’minlangan mahsulotlarni qidira boshlashdi. Ular o‘z mablag’lari qayerdan kelishini, kim kredit olishini, va qanday daromad olinayotganini aniq va oson tushunishni hohlashadi. Haqiqiy pul oqimi, balandparvoz shiorlar yoki bo‘rttirilgan reklama emas», — deydi Lang.
Langning fikricha, Web3 asosidagi krutolending («crowdlending») aynan shu ikki dunyo oralig‘ida joylashgan. Barqaror daromadni ixtiro qilish emas, balki an’anaviy kredit faoliyati mexanizmlarini blokcheyn texnologiyasi orqali, barcha uchun ochiq va Shaffof qilib, shuningdek, natijalarni xalqaro miqyosda tekshiriladigan qilish orqali taqdim etmoqda.
«Bu insonlarga kripto sohasida qolgan holda, bashoratli va oson tushuniladigan natija olish imkonini beradi. Bu — va’dalarga emas, balki haqiqiy faoliyatga asoslanadi», — dedi Lang «BeInCrypto» nashriga bergan intervyusida.
Kredit intizomini blokcheynga olib chiqish
So‘ngra Lang «8lends» platformasi o‘z faoliyat modelida DeFi va an’anaviy krutolendingning elementlarini qanday birlashtirganini tushuntirib berdi. Platforma Shveytsariyada uzoq yillik P2P kreditlash tajribasiga ega «Maclear» kompaniyasi jamoasi tomonidan yaratilgan bo‘lsa-da, loyiha avvalgi Web2 platformalarining davomchisi sifatida emas, balki yangi yondashuv bilan ishlab chiqildi.
Bunda, kreditlash jarayoni qanday tuzilishi va blokcheyn muhitida investorlar uchun qanday ifoda etilishi qayta o‘ylab chiqildi. Bu ham ikki xil ekotizimda turli sarmoyador kutgan farqlarga e’tibor qaratildi. Lang shunday deydi:
«An’anaviy kreditlashda odamlar tartibot va obro‘ga tayanadi. Lekin blokcheyn foydalanuvchilari birinchi navbatda Shaffoflikni kutishadi. Ular qarorlar qayerdan chiqarilayotganini tushunishni istaydi. Shu sabab jarayonning asosiy qismlarini ochiq qilib ko‘rsatishga ahamiyat berdik: qaysi ma’lumotlarni tahlil qilamiz, qarz oluvchilar qanday baholanadi, xatarlar qanday monitoring qilinadi — bularni ko‘rsatishga e’tibor qildik.»
Langga ko‘ra, Web3 foydalanuvchilari jarayonni so‘nggi natijani kutmasdan, voqealarni borish jarayonida ham kuzatishga odatlangan. Shu sabab, «8lends» platformasi ma’lumotlarni taqdim etish tartibini qayta tashkil etdi — endi investorlar har bir bosqichni oson va tez tushunishi va kuzatib borishi mumkin. Bunda kredit tahlilining qat’iyligi ham saqlanib qolgan.
Barqarorlik — oxirgi muhim talab edi. Lang taʼkidlashicha, «Maclear» kompaniyasi o‘z obro‘sini qat’iy va doimiy takrorlanadigan amaliyotlar, xususan hujjatlarni tekshirish, moliyaviy tahlil va muntazam monitoring asosida yaratgan. U yana quyidagilarni qo‘shimcha qildi:
«Ushbu tartib qoidalarini blokcheyn muhitiga o‘tkazish uchun, ma’lumotni qanday ko‘rsatilishi va tasdiqlanishini standartlashtirdik. Bu orqali foydalanuvchilar test qila oladigan va qarorlarni o‘zi ko‘rib chiqadigan tizim yaratildi.»
Kompaniya uchun, bu yerda blokcheyn real foyda beradi. Mablag‘ harakati, kredit to‘lovlari va natijalar aniq va darhol aks ettiriladi. Aqlli shartnomalar esa har safar bir xil qoidalarga amal qiladi, bu esa operatsion xatarlarni kamaytiradi. Shu bilan birga, tizim global foydalanuvchilar uchun ochiqligicha qoladi, kredit baholashdagi intizom saqlanadi.
Qarz isboti: 8LNDS qanday qilib daromadni almashtirmagan holda ishtirok etishni qo‘llab-quvvatlaydi
«8lends» kompaniyasi («8lends» tashkiloti) blokcheyn infratuzilmasidan foydalanib, shaffoflik va ochiqlikni oshirish bilan bir qatorda, 8LNDS nomli o‘zining mahalliy tokenini ham joriy etdi. Bu token platformaning Web3 ommaviy kreditlash ekotizimida ishtirokchilar faolligini qo‘llab-quvvatlash uchun ishlab chiqarilgan. Ko‘plab DeFi asosidagi tokenlardan farqli ravishda, 8LNDS tokeni kredit mahsulotining iqtisodiyotini o‘zgartirishga emas, balki foydalanuvchilarning jalb etilishi va uzoq muddatli ishtirokini mustahkamlashga qaratilgan.
«8lends» platformasidagi kreditlar foizi doimiy, aktivlar bilan kafolatlangan va qarz oluvchining natijalariga bog‘langan holda belgilanadi. Token esa shu tuzilma bilan birga faoliyat yuritadi. U faol kredit beruvchilarga mukofot, sodiqlik tizimi va qo‘shimcha imtiyozlar taqdim etadi. Bu imkoniyatlar ham an’anaviy, ham Web3 asosidagi foydalanuvchilar uchun taqdim qilinadi.
“U ommaviy savdo orqali yoki tezkor likvidlik (likvidlik – pulga tez aylantirish imkoniyati)ni ta’minlash maqsadida chiqarilmagan. Buning o‘rniga, dastlab faqat faoliyat uchun beriladigan token sifatida boshlangan. Uning taqsimoti platformadagi amaliyotga bevosita bog‘langan,” deb tushuntiradi Aleksandr Timoshkin («Timoshkin» ismi-sharifi bilan).
8LNDS tokeni platformada ishtirok etish orqali taqsimlanadi. Bunda «8lends» tashkilotining Proof of Loan (Kredit isboti) mexanizmi asosida, foydalanuvchilar real biznes kreditlarini moliyalashtirganda paydo bo‘ladi. Ushbu tartibda token taqsimoti haqiqiy kreditlash faoliyatini aks ettiradi, investor daromadlari esa faqat amalda ishlayotgan kompaniyalar tomonidan to‘langan kredit foizlari hisobidan olinadi.
Web3 kraudlending o‘z ustunligini namoyon qilishi uchun nimalarni isbotlashi kerak
Muzokaraning yakunida Lang (Lang ismi-sharifi bilan) Web3 ommaviy kreditlashning keng jamoatchilik tomonidan qabul qilinishi uchun qanday fazilatlar zarurligini sanab o‘tdi. U qarz oluvchilar va kredit shartlari haqida to‘liq shaffoflik, xavflarni ochiq va tushunarli baholash va mukofotlar emas, balki real to‘lovlar hisobidan olinadigan foiz daromadlari lozimligini ta’kidladi.
Shuningdek, u likvidlik masalasida halollik muhimligini urg‘ulab, muddatli kreditlar uzoq muddatli sarmoyalar kabi harakatlanishi, ya’ni ular darhol yechib olinadigan mahsulotlar emasligini ko‘rsatib o‘tdi.
“Agar bu soha rivojlanishni istasa, asosiy tamoyillarga suyanishi kerak. Faqat yuqori daromadlarni targ‘ib qiluvchi marketing bu yerda yordam beradi deb o‘ylash noto‘g‘ri. Bozor allaqachon shaffoflik istalmagan joyda nima yuz berishini yaxshi biladi. Shu bois, barqaror daromad modeli faqat harakatlar asosiga qurilganda va ishonchlilik ustuvor bo‘lsa, uzoq umr ko‘radi. Bozor barqarorligi, investitsiyalar barqarorligi, kelajak barqarorligi shu yondashuvda yotadi.”
Lang uchun muvaffaqiyatning eng aniq belgisi sarmoyadorlarning xatti-harakatida aks etadi. Ular uchun sarlavhalardagi katta ko‘rsatkichlar emas, balki haqiqiy portfellar bilan ishlash ko‘proq muhim. Vaqt o‘tib, kripto sarmoyadorlari biznes bilan kafolatlangan kreditlarni o‘z portfellari tarkibiy qismi, ya’ni oddiy, ishonchli sarmoya sifatida qabul qilsa va asosiy e’tiborni kredit baholari, ya’ni ishonchlilikka beradigan bo‘lsa, Web3 ommaviy kreditlash sohasi yanada yetuk bosqichga ko‘tariladi.
“Bu o‘zgarishni ko‘rish uchun juda katta sonlar talab etilmaydi. Agar oddiy Web3 foydalanuvchisi portfelining atigi 5-10 foizi ham real kreditlashga yo‘nalsa, bu allaqachon ommaviy kreditlash g‘oyasi tor soha emas, oddiy va barqaror daromad olishning normal usuli ekanini ko‘rsatadi,” deya qayd etdi Lang.
