Yapon iyenasi sezilarli darajada zaiflashdi va fevral oyidan beri birinchi marta AQSh dollari uchun ¥153 dan oshib ketdi. Bu holat iyena kerri treydi va uning global moliyaviy inqirozni keltirib chiqarish ehtimoli haqida xavotirlarni qayta jonlantirdi.
“Yaponiya Markaziy banki” (Markaziy bank) muhim tanlov oldida turibdi: tushib ketayotgan iyenani qo’llab-quvvatlash uchun foiz stavkalarini oshirish yoki hozirgi siyosatni saqlab qolish va bozor tartibsizligini keltirib chiqarish xavfini olish. Mutaxassislar siyosatdagi o’zgarishlar inqirozni keltirib chiqarishi mumkinligi haqida ogohlantirmoqda.
Yen kerri treyd uchun burilish nuqtasi
Iyena kerri treydi past foizli iyenada qarz olish va yuqori daromadli aktivlarga, masalan, AQSh aksiyalari yoki obligatsiyalariga sarmoya kiritishni o’z ichiga oladi. Bu foiz stavkalari farqlaridan foyda olish uchun amalga oshiriladi. O’nlab yillar davomida Yaponiyaning deyarli nolga teng stavkalari iyenani jozibador moliyalashtirish valyutasiga aylantirdi.
Diqqatga sazovor tomoni shundaki, “Yaponiya Markaziy banki”ning hatto kichik o’zgarishlari ham bozorni larzaga solgan. Masalan, 2024 yil iyul oyida bankning yillar davomida birinchi marta foiz stavkasini oshirishi iyenani bir oy ichida 13% ga ko’tarilishiga olib keldi.
Biroq, bu harakat avgust oyida tartibsizlikka zamin yaratdi, o’shanda yapon aksiyalari rekord darajada yo’qotishlarga duch keldi. “Reuters” ma’lumotlariga ko’ra, Nikkei indeksi 1987 yildagi “Qora dushanba”dan beri eng katta bir kunlik pasayishni qayd etdi.
“2024 yil boshida “Yaponiya Markaziy banki” foiz stavkalarini chorak foizga oshirgandan so’ng, ular bozorlarni ikkinchi marta oshirish bilan hayratda qoldirdi. Bu iyenada katta o’sishga olib keldi va bir paytlar VIXni 60 darajadan yuqoriga ko’tarib, S&P 500da taxminan 10% tuzatishga sabab bo’ldi,” deya kuzatdi tahlilchi Maykl A. Gayed ta’kidladi.
Bu o’zgaruvchanlik kerri treydlar kuchli moliyalashtirilganligi sababli yuzaga keladi. Iyena qiymatining kutilmagan o’sishi yoki foiz farqlarining o’zgarishi vahimali sotuvlarni majbur qilishi mumkin. Majburiy sotuvlar esa bozorlar bo’ylab narxlarni pasaytiradi.
Biroq, bugungi iyena kerri treydi ancha katta miqyosda, savdo hajmi 14 trillion dollarga yetishi taxmin qilinmoqda. Bu kriptovalyuta bozorining kapitalizatsiyasidan uch baravar ko’p. Bu esa iyena pasayishda davom etar ekan, xavflarni yanada oshiradi.
Tahlilchilar bu holatni potensial “Qora oqqush” deb atashmoqda — bu kamdan-kam uchraydigan, oldindan aytib bo’lmaydigan va global oqibatlarga olib keladigan voqea. Agar Yaponiya va xorijiy foiz stavkalari o’rtasidagi farq yanada toraysa, tezkor sotuvlar vahimani kuchaytirishi mumkin, bu esa obligatsiyalar, aksiyalar va kriptovalyutalarga ta’sir qiladi.
Siyosatdagi turg’unlik va siyosiy noaniqlik
Ayni paytda, “Yaponiya Markaziy banki” gubernatori Kazuo Ueda ostida keskin siyosiy dilemma bilan yuzlashmoqda. Foiz stavkalarini oshirish iyenani barqarorlashtirishi mumkin, lekin Yaponiyaning obligatsiyalar bozorini qulatish va global moliya tizimining o’zaro bog’liqligi sababli AQSh aksiyalariga ta’sir qilish xavfini tug’diradi.
Biroq, past stavkalarni saqlab qolish valyuta inqirozi va giperinflyatsiyani keltirib chiqarishi mumkin. Siyosiy o’zgarishlar noaniqlikni yanada kuchaytirdi.
Sanae Takaichi LDP rahbarlik poygasida g’alaba qozonganidan so’ng, investorlar pul-kredit siyosati istiqbollarini qayta baholadilar. Uning foiz stavkalarini oshirishga qarshi kuchli pozitsiyasi bilan, oktyabr oyida foiz stavkasini oshirish ehtimoli 68% dan 25% ga tushib ketdi.
Shunga qaramay, “Yaponiya Markaziy banki” gubernatori Kazuo Ueda uchun mas’uliyat ortib bormoqda. U siyosiy bosimni markaziy bankning mustaqilligini saqlab qolish bilan muvozanatlashga majbur.
Yaqinda ko’rsatkichlar xavflarning ortib borayotganini ta’kidlamoqda. Iyena Kerri Treydi Indikatori ayirboshlash divergentsiyasini ko’rsatdi, bu esa potentsial o’zgarishni bildiradi. Bundan tashqari, makroiqtisodchi Kashyap Sriram intervensiyasiz iyena zamonaviy davrda birinchi yirik valyuta sifatida qulashini taklif qildi.
Shunday qilib, bu “Yaponiya Markaziy banki”ni siyosiy bosimlarga qaramay, tushib ketayotgan iyenani qutqarish uchun foiz stavkalarini oshirishga majbur qilishi mumkin.
Kriptovalyuta va global aktivlarga ta’sir qiluvchi to’lqinlar
Ayni paytda, foiz stavkalarini oshirishning oqibatlari aksiyalar va obligatsiyalardan ancha kengroq — kriptovalyutalar ham xavf ostida. 2024 yil avgustidagi tartibsizlikda Bitkoin (BTC) 50 000 dollardan pastga tushib ketdi.
“Agar foiz stavkasi oshirilsa, investorlar o’zlarining global aktivlarini sotib, qarzlarini to’lash uchun iyenaga aylantiradilar. Bu avgust 2024 yilga o’xshash katta qisqa muddatli sotuv bosimini keltirib chiqaradi,” deya ta’kidladi tahlilchi Ted Pillows ta’kidladi.
Shunday qilib, agar “Yaponiya Markaziy banki” yana foiz stavkalarini oshirishga qaror qilsa, Bitkoin ta’sirini his qilishi mumkin. Garchi to’rtinchi chorak mavsumiyligi odatda Bitkoinning ishlashini qo’llab-quvvatlasa-da, iyena sababli likvidlik inqirozidan kelib chiqadigan makroiqtisodiy zarba bu tendentsiyalarni yo’q qilishi mumkin.
Shunday qilib, global aktivlarning taqdiri — aksiyalardan Bitkoingacha — endi Yaponiyaning keyingi harakatiga bog’liq. Investorlar kelajakdagi zarbalarga tayyorlanmoqda, chunki iyena siyosatining kelajagi global kapital bozorlarida ishtirok etayotgan har bir kishi uchun katta ahamiyatga ega.