«Incogni», raqamli maxfiylik bilan shug’ullanuvchi kompaniya, Yevropaliklardan sezgir ma’lumotlarni yig’ayotgan Amerika va Xitoy platformalari haqida tadqiqot o’tkazdi. Raqamli himoya qonunlari mavjud bo’lishiga qaramay, bu ilovalar ularni chetlab o’tishi mumkin.
Blokcheyn texnologiyasi bu muammolarni hal qilishi mumkin, lekin internetning asosiy kuchlari boshqa yo’nalishda harakat qilmoqda. Bu qiyin kurash bo’ladi.
Yevropada raqamli maxfiylik buzilishlari
Kripto hamjamiyati o’zining ilk kunlaridan boshlab raqamli maxfiylikka katta qiziqish bildirgan. Axir, Bitkoin ishonchsiz, anonim va markazlashmagan bo’lishi uchun yaratilgan edi.
Biroq, 2025-yildagi internet 2009-yildagidan juda farq qiladi. Bir nechta platformalar ko’p trafikni nazorat qiladi va ular ma’lumotlarni yig’ish bilan shug’ullanadi:
Yevropa shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish qonunlari bilan yetakchilik qilayotganiga qaramay, «Incogni» tadqiqotchilari chet elda ishlab chiqilgan ilovalarning xavotirli amaliyotlarini va ular Yevropa fuqarolarining ma’lumotlarini qanday boshqarishini ochib beradi. Chet elda ishlab chiqilgan ilovalar Yevropa Ittifoqi va Buyuk Britaniya fuqarolarining shaxsiy ma’lumotlarini uchinchi tomonlarga ochiq qoldiradigan kulrang zonalarda osongina ishlashi mumkin,” dedi «Incogni» kompaniyasining rahbari Darius Belejevas «BeInCrypto»ga.
«Incogni» tomonidan chop etilgan yangi tadqiqotga ko’ra, AQSh va Xitoyda joylashgan yirik platformalar raqamli maxfiylikni tizimli ravishda buzmoqda. Hukumat tez-tez Amerika ijtimoiy tarmog’i ilovalarini kuzatadi, va Xitoy ham shunga o’xshash usullarni qo’llashini taxmin qilishimiz mumkin.
«Incogni»ning tadqiqoti Yevropaga qaratilgan bo’lib, ilovalarga asoslangan ma’lumot yig’ish bo’yicha xulosalari juda hayratlanarli. Qit’ada qattiq raqamli maxfiylik qonunlari mavjud bo’lsa-da, bu chet el platformalari katta ma’lumot ulushini nazorat qiladi.
Bu muammo boshqa mintaqalarda yanada yomonroq bo’lishi mumkinligini tasavvur qilish oson.
Blokcheyn yordam bera oladimi?
Blokcheyn texnologiyasi qanday qilib raqamli maxfiylikni ta’minlashi mumkin? Web3 ilovalari, masalan, o’z-o’zini boshqaruvchi identifikatsiya (SSI), markazlashmagan identifikatorlar (DID) va tokenlashtirilgan ma’lumot bozorlari foydalanuvchilarga ma’lumotlarni kriptografik isbotlar orqali nazorat qilish va tanlab oshkor qilish imkonini beradi, bu esa ommaviy yig’ish va chegaralararo oqishni oldini oladi.
Markazlashgan ilovalardan farqli o’laroq, blokcheyn tizimlari tasdiqlashni mahalliy va shaffof saqlaydi. Kripto kelib chiqishini radikal markazlashmagan tizim sifatida qabul qilish orqali, Buyuk Britaniya, Yevropa Ittifoqi yoki boshqa mamlakatlardagi fuqarolar o’z raqamli maxfiyliklarini himoya qilishlari mumkin.
Biroq, bu optimistik stsenariy juda ehtimoldan yiroq ko’rinadi. Kiberxavfsizlik mutaxassislari kripto firibgarliklaridagi tendentsiyadan xavotirda: ogohlantirishdan foyda nima, agar hech kim unga e’tibor bermasa?
Bu platformalar katta foydalanuvchilar soniga o’z ma’lumot yig’ish usullarini ko’rsatishga ruxsat bermasligi mumkin. Maxfiylikka e’tibor qaratganlar parallel tuzilmalarni yaratishlari kerak bo’lishi mumkin.
Blokcheyn asosidagi platformalar haqiqatan ham xabar almashish, ko’ngilochar, ijtimoiy tarmog’i va boshqalarni almashtira oladimi? Bu o’rnini bosuvchi ilovalar sezilarli foydalanuvchi qabulini talab qiladi — xabar yuborish imkoni bo’lmagan xabar almashish ilovasi, kontentsiz oqim ilovasi foydasiz bo’ladi.
Hukumat tomonidan qo’yilgan to’siqlar
Yaqinda AQShning iqtisodiy ma’lumotlarni blokcheynga joylashtirish rejasi ko’rsatganidek, motivatsiyaga ega hukumatlar bu texnologiyani kuchli yangi foydalanish holatlari uchun qo’llashga qodir.
Agar bu kabi reja Yevropa Ittifoqi hukumatlaridan haqiqiy qo’llab-quvvatlashga ega bo’lsa, maxfiylik bo’yicha mutaxassislar bu platformalarni blokcheyn asosidagi foydalanuvchi yashirish texnologiyalariga ruxsat berishga majbur qilishi mumkin edi.
Faqat bitta savol bor: Yevropa Ittifoqi hukumatlari raqamli maxfiylikka qiziqish bildiryaptimi? MiCA qoidalari ular qiziqmasligini ko’rsatadi, lekin boshqa so’nggi voqealar qo’shimcha dalillarni taqdim etadi.
Onlayn xavfsizlik to’g’risidagi qonun (OSA), Britaniyaning raqamli yoshni tasdiqlashga urinishlari, juda mashhurlikdan yiroq bo’lib, hatto inson huquqlari tanqidiga sabab bo’ldi.
Bu qonun veb-saytlardan raqamli maxfiylikni unutib, har bir potentsial foydalanuvchining shaxsini tekshirishni talab qiladi. Yevropa Ittifoqi shunga o’xshash talablarni sinab ko’rayotganga o’xshaydi.
Qisqasi, internetning hozirgi yo’nalishi raqamli maxfiylikni qo’llab-quvvatlamaydi. Sadoqatli ishlab chiquvchilar Web3 asosidagi yechimlarni yaratishi mumkin, lekin bu uzoq va qiyin yo’l bo’ladi. Shunday bo’lsa-da, blokcheyn texnologiyasi bu orzuga erishishning eng yaxshi yo’li.
