«Efirium» asoschilaridan biri Vitalik Buterin boshqaruv va sud tizimlarida yashirin ovoz berishni ta’minlash uchun nol-bilim (ZK) kriptografiyasidan foydalanishni taklif qildi. U anonimlik sudyalar va qonun chiqaruvchilarni qasosdan himoya qilishga yordam berishi mumkinligini aytdi.
Uning izohlari Janubiy Karolinadagi keskin voqeadan so‘ng paydo bo‘ldi. Aylana sud sudyasi Dayan Gudstinning uyi saylov bilan bog‘liq qaroridan keyin tahdidlar tufayli yonib ketdi. Bu hodisa jamoat xavfsizligi va sud mustaqilligi haqida bahsni qayta jonlantirdi.
Vitalik boshqaruvda maxfiy ovoz berishni taklif qilmoqda
Buterin ta’kidladiki, «oson jismoniy qasos davrida» anonimlik sudyalar, qonun chiqaruvchilar va BMT Bosh Assambleyasi kabi xalqaro tashkilotlarga ham kengaytirilishi kerak.
Tergovchilar, «TIME» nashriga ko’ra, yong’inning qasddan chiqarilganiga dalil yo’qligini aytishdi. Biroq, tergov davom etmoqda va hokimiyatlar dalillarni to’plashda davom etmoqda.
«Mening eng radikal e’tiqodlarimdan biri shundaki, ko’proq boshqaruv harakatlari anonim yoki yashirin ovoz berish orqali amalga oshirilishi kerak. Men ilgari BMT Bosh Assambleyasida yashirin ovoz berishni qo’llab-quvvatlaganman.»
«Bu holat sudyalar qaror qabul qilganda ularning shaxsini yashirish uchun yaxshi dalil. Sudyaning vazifasi faktlarni vijdoniga ko’ra talqin qilish orqali hukm chiqarishdir, zo’ravon to’dalarga ‘hisobot berish’ emas.»
— Vitalik Buterin
Bozor o’sishi va axloqiy munozara
Nol-bilim isbotlari — bu kriptografik tizimlar bo’lib, ular asosiy ma’lumotlarni oshkor qilmasdan bayonotni isbotlaydi. Ular dastlab blokcheyn ilovalarida maxfiylik va kengayuvchanlikni oshirish uchun keng qo’llanilgan. Bugungi kunda ular boshqaruvga kirib bormoqda. ZK isbotlari saylovchilarni tekshirish va natijalarni audit qilishda shaxslarni oshkor qilmasdan yordam beradi. Bu «ishonchsiz tasdiqlash» tushunchasi endi raqamli identifikatsiya, moliya va hatto tartibga solish muvofiqligini qo’llab-quvvatlaydi.
«Aligned.co» kompaniyasi (tahlil firmasi) ZK isbotlari bozori 2030 yilga kelib yillik 10,2 milliard dollarga yetishi mumkinligini bashorat qildi. Firma yiliga taxminan 87-90 milliard isbotlar bo’lishini va har bir isbotning o’rtacha narxi 0,12 dollar bo’lishini taxmin qilmoqda. Hisoblash texnikasi yaxshilangani sayin, ZK tizimlari soniyasiga 83,000 tranzaksiyani qayta ishlashi mumkin — bu deyarli «Visa» tezligiga teng. Bu o’sish ZK ning korporativ darajadagi infratuzilma bo’lish potentsialini ko’rsatadi.
«BeInCrypto» (axborot manbai) ZK texnologiyasining asoslari haqida hisobot berdi, Buterinning noto’g’ri «ZK-yuvish» tanqidini yoritdi va yangi ZK asosidagi ovoz berish vositalari haqida xabar berdi, ular anonimlikni saqlab, ishtirok etish huquqini isbotlaydi.
Qo’llab-quvvatlovchilar anonim ovoz berish qo’rqitishni kamaytirishi va sud mustaqilligini himoya qilishi mumkinligini aytishadi. Ular maxfiylik allaqachon hakamlar hay’ati muhokamalarida va papal saylovlarida mavjudligini ta’kidlashadi. Biroq, tanqidchilar haddan tashqari anonimlik nazoratni zaiflashtirishi va institutlarga bo’lgan jamoatchilik ishonchini kamaytirishi mumkinligidan ogohlantiradilar. Shuning uchun, xavfsizlik va shaffoflik o’rtasida muvozanatni topish muhimdir.
Buterin, shuningdek, «bir kishi-bir ID» tizimlari — ZK bilan himoyalangan bo’lsa-da, markazlashtirilgan bo’lsa, majburlashga imkon berishi mumkinligidan ogohlantirdi. U buning o’rniga, ko’p markazlashmagan chiqaruvchilar tekshirish vakolatini bo’lishadigan «pluralistik identifikatsiya» modellarini ilgari suradi, bu esa suiiste’mollikning oldini olishga yordam beradi.
Hozirda kengroq Zero Knowledge (ZK) sektori 8,45 milliard dollar bozor kapitalizatsiyasiga ega, bu so’nggi 24 soat ichida 0,2% pasayishni aks ettiradi, «CoinGecko» ma’lumotlariga ko’ra. Kichik pasayishga qaramay, bu segment blokcheyn infratuzilmasidagi eng tez o’sayotgan yo’nalishlardan biri bo’lib qolmoqda, maxfiylikni saqlash va kengayuvchan hisoblashga bo’lgan talab bilan boshqariladi.
Umuman olganda, bahs ZK kriptografiyasining blokcheynni kengaytirish vositasidan fuqarolik xavfsizligiga aylanishini ko’rsatadi. Siyosatchilar va ishlab chiquvchilar ushbu tizimlarni o’rganar ekan, maxfiylikdan mas’uliyatga o’tish raqamli boshqaruvning keyingi bosqichini belgilaydi.
